1. مقدمه

تغییرات اقلیمی (آب و هوایی) تأثیرات بزرگ و فزاینده ای بر مردم و جوامع در سراسر جهان دارند. بین سال‌های 2000 تا 2019، بیش از 11000 سانحۀ مرگبار اقلیمی موجب مرگ بیش از 475هزار نفر و زیان اقتصادی تخمینی 2.5 تریلیون دلار در سراسر جهان شدند. در میان بخشهای اقتصاد، کشاورزی حساسترین بخش نسبت به تغییرات اقلیمی است، اما اثرات آن جوهر سیستمی دارد و به تمام بخش‌های اقتصاد گسترش می‌یابد، زیرا تغییرات اقلیمی و واکنش‌ها به این تغییرات شوک‌ها و تعدیل‌های گسترده‌ای را در زنجیره‌های تولید و ارزش جهانی ایجاد می‌کنند.

اثرات نامطلوب اجتماعی-اقتصادی تغییرات اقلیمی - از جمله از دست دادن منابع درآمد و معیشت، ناامنی غذایی، سوء تغذیه، سلامتی به خطر افتاده، کاهش بهره‌وری نیروی کار، آوارگی و ترک وطن - عمیق و رو به رشد اند. گروه‌های حاشیه‌نشین و آسیب‌پذیر که انعطاف‌پذیری کمتری در برابر تأثیرات اقلیمی دارند، به‌طور نامتناسبی تحت تأثیر آنها قرار می‌گیرند. به‌ویژه کودکان بارها به‌عنوان یکی از گروه‌های جمعیتی شناخته شده‌اند که بیشتر در معرض خطر شوک‌های سیستمیک ناشی از تغییرات اقلیمی اند.

مجموعه شواهدی، اگرچه هنوز محدود اما رو به رشد، حکایت از اهمیت تغییرات اقلیمی به عنوان تهدیدی چندجانبه برای کودکان کار دارند، و این به ویژه در بخش کشاورزی - جایی که 70 درصد از کل کار کودک در آن انجام می شود، محسوس است. شناخت دقیق کانالهائی که تغییرات اقلیمی و واکنش‌ها به این تغییرات از آن طریق بر کار کودکان تأثیر می‌گذارد، و رسیدگی به این کانالها، برای پیشرفت جهانی در جهت پایان دادن به همه اشکال کار کودک تا سال 2025، چنان که در هدف 8.7 از اهداف توسعه پایدار تعیین شده است، حیاتی خواهد بود.

این مقاله نتیجۀ تحقیقات موجود در بارۀ تأثیر متقابل بین تغییرات اقلیمی و کار کودکان را گرد آورده و مرور کرده است. هدف آن ارائه تصویری اولیه از برخی از کانال‌های کلیدی - هم مستقیم و هم غیرمستقیم - است که از طریق آن‌ها تغییرات اقلیمی و واکنش‌ها به این تغییرات به کار کودکان مرتبط می‌شوند. این مقاله همچنین پیامدهای گستردۀ این همپیوندی را برای سیاستگزاری راهگشا بررسیده است.

Afbeelding met kleding, buitenshuis, persoon, water

Automatisch gegenereerde beschrijvingاین واقعیت که تغییر اقلیم بر نیروی کار جهانی تأثیر می گذارد به گستردگی شناخته شده است، اما تأثیرات آن بر کار کودکان کمتر مورد پژوهش قرار گرفته است و چنین نیست که بتوان تأثیر تغییر اقلیم بر کار کودکان را مستقیماً از تحقیقات انجام یافته بر کار بزرگسالان را استخراج کرد، زیرا محرکهای اساسی کار کودک و خطرات مرتبط با آن کاملاً متفاوت اند.

تحقیقات انجام یافته در بارۀ کار کودک و ارتباط آن با تغییرات اقلیمی، که به گستردگی بررسی شده اند، مبنای یافته های مقالۀ حاضر را تشکیل می دهند1. در مجموع بیش از 800 سند بررسی شده و 5000 مقاله از "ادبیات خاکستری"* با جستجوی مبتنی بر کلیدواژه اصلی شناسایی شدند. از این تعداد مجموعاً 142 مطلب برای اهداف این مقاله "باربط" تشخیص داده شدند، که 116 جدیدترین آنها در تهیۀ مقالۀ مورد استفاده قرار گرفتند. شایان ذکر است که تعداد کل اسناد شناسایی شده از طریق جستجوهای کلیدواژه حجم زیادی از نتایج را تشکیل نمی دهد. این نکته حاکی از آن است که تحلیل همپیوندی کار کودکان و تغییرات اقلیمی عرصۀ نسبتاً جدیدی است. برای مقایسه، جستجوی کار کودک و فقر یا درآمد خانوار بیش از 6000 مقاله درخور بررسی را در Scopus و بیش از 15000 نتیجه را در Google Scholar در دسترس قرار می دهد.

این مقاله هم به چگونگی بروز فیزیکی تغییرات اقلیمی و هم به نحوه تأثیرگذاری واکنش‌ها به تغییرات اقلیمی بر کار کودکان می‌پردازد. مقاله با یک بحث کوتاه آینده نگر در بارۀ لزوم منظورداشت کار کودک در اقدامات عمومی و خصوصی گسترده برای گذار عادلانه به اقتصاد و جامعۀ فارغ از خطرات اقلیمی به پایان می رسد.

1. جستجوی شواهد مرتبط در مورد اثرات تغییرات اقلیمی بر کار کودکان و ارتباط آن با اقدامات مرتبط با اقلیم به دو روش مختلف انجام شد. ابتدا، جستجوی کلیدواژه‌های مرتبط با استفاده از مخازن مقالات بررسی‌شده نظیر Elsevier’s Scopus (یکی از بزرگترین پایگاه‌های چکیدۀ مقالات و اسناد)، یا Web-of-Science، اجرا شد و نتایج با سایر منابع منتشر نشده پرکیفیت در Google Scholar، دفتر ملی اقتصاد و آمار (NBER)، مرکز تحقیقات سیاست اقتصادی (CEPR)، شبکه تحقیقات علوم اجتماعی (SSRN) و مقالات پژوهشی در اقتصاد (RePEc) کنترل موردی شدند. سپس جستجو شامل هر گونه ادبیات خاکستری از سازمان‌های بین‌المللی معتبر، سازمان‌های غیردولتی و اندیشکده‌هایی گردید که داده‌های قابل اعتماد و اطلاعات تحلیلی در مورد این موضوع تولید می‌کنند، مانند ILO، یونیسف (مثلاً مجموعه مقالات Innocenti)، ITUC، IOE، FAO. ، IOM، بانک جهانی، Terre des Hommes، دیده بان حقوق بشر، عفو بین الملل، کودکان را نجات دهید (Save The Children)، هلال احمر بین المللی، صلیب سرخ (به ویژه مرکز آب و هوای IFRC) و غیره.

   *منظور از "ادبیات خاکستری" اطلاعاتی است که خارج از کانالهای انتشار و توزیع مرسوم و سنتی تولید می‌شود. این اطلاعات می‌تواند شامل گزارش، اسناد ناظر بر سیاست‌گزاری، اوراق کاری، خبرنامه‌ها، اسناد دولتی، سخنرانی‌ها، "مقالات سفید"، طرح‌های شهری و غیره باشد.