موانع اتحاد اپوزیسیون، از گفتار تا تجربه
فقدان اتحاد اپوزیسیون یکی از پرسش‌های کلیدی در سیاست ایران است. در شرایطی که جمهوری اسلامی با بحران‌های فزاینده‌ای روبه‌رو است، این پرسش بیش از هر زمان دیگری اهمیت می‌یابد: چرا اپوزیسیون متحد نمی‌شود؟
در شهریورماه جاری، پلنوم کمیته مرکزی حزب دموکرات کردستان ایران برگزار شد. به همین مناسبت، گفت‌وگویی میان مصطفی هجری، دبیرکل حزب، و علی بداغی از «کردکانال» صورت گرفت که حاوی نکات مهمی درباره وضعیت جمهوری اسلامی و نقش اپوزیسیون بود.
سه سناریوی محتمل از نگاه مصطفی هجری
آقای مصطفی هجری در تحلیل خود از اوضاع ایران سه سناریوی اصلی را برمی‌شمرد:
۱- سازش جمهوری اسلامی با آمریکا از موضع ضعف،
۲- شعله‌ور شدن مجدد جنگ،
۳- احتمال آزاد شدن بخش‌هایی از کشور از سلطه رژیم.
او تأکید می‌کند که جمهوری اسلامی در موقعیتی شکننده قرار دارد، اما اپوزیسیون تاکنون نتوانسته از این فرصت‌ها بهره‌برداری کند.
اپوزیسیون و فاصله با جامعه
در بخش دیگری از این مصاحبه، پرسش مهمی درباره وضعیت اپوزیسیون مطرح می‌شود؛ پرسشی که به‌ویژه در سومین سالگرد جنبش «زن، زندگی، آزادی» معنا و ضرورت بیشتری یافته است. فقدان یک اپوزیسیون متحد و نداشتن آلترناتیوی روشن، مانعی جدی بر سر کامیابی آن جنبش بود. بیم آن می‌رود که در خیزش‌های آینده نیز این ضعف تکرار شود.
آقای هجری در پاسخ، دو عامل اصلی را دلیل پراکندگی اپوزیسیون معرفی می‌کند:
-
ماندن احزاب در ایدئولوژی و برنامه‌های گذشته و ناتوانی در انطباق با مطالبات نسل جدید،
-
سرکوب گسترده جمهوری اسلامی که مانع سازماندهی تشکل‌ها در داخل کشور شده است.
به باور او، تنها در کردستان وضعیت متفاوت است، چراکه به گفته او در کردستان تجربه تشکیلاتی و سازمانی ریشه‌دار وجود دارد. اما این ظرفیت به‌تنهایی کافی نیست و نمی‌تواند به اتحاد فراگیر در سطح ملی بینجامد.
از گفتار تا تجربه
با وجود واقعیت داشتن بخشی از تحلیل هجری، این پرسش همچنان بی‌پاسخ می‌ماند که چرا تشکل‌ها و کنشگران دموکراسی‌خواه به هنگام از جهت تئوری و برنامه سیاسی، نیز نتوانسته‌اند به اتحاد دست یابند.
نمونه‌ای روشن در این زمینه، پیشنهاد اتحاد فراگیر با محوریت آلترناتیوی تحت عنوان «جمهوری دموکرات سکولار و فدرال» است که از سوی چند جریان، از جمله نمایندگی حزب دموکرات کردستان ایران، به حزب چپ ایران ارائه شد. هرچند حزب چپ ایران خود فدرالیسم را بهترین شکل نظام آینده می‌داند، اما این چارچوب را برای اتحاد فراگیر مناسب ندانسته و آن را محدودکننده خوانده است. به‌زعم حزب چپ، اتحاد فراگیر باید شامل نیروهایی نیز باشد که با فدرالیسم موافق نیستند؛ در غیر این صورت «فراگیر» نخواهد بود. از همین رو، این پیشنهاد تا کنون اصلاح و عملی نشده است.
مانع اصلی؛ تقدم خواسته‌های خاص هر تشکل بر خواست مشترک
این تجربه نشان می‌دهد که مقدم‌کردن خواسته‌های خاص هر تشکل و چارچوب‌های محدودکننده، عملاً مانع شکل‌گیری اتحاد گسترده شده است. در حالی‌که هدف اصلی باید گذر از جمهوری اسلامی و فراهم‌کردن زمینه برای نظامی دموکراتیک باشد، اختلاف بر سر تقدم خواسته خاص بارها از اتحاد جلوگیری کرده است. همان طور که در مصاحبه آقای هجری هم آمده‌است: «یافتن نکات مشترک در بطن اختلافات می‌تواند راهنما باشد.»
شایسته است احزاب باسابقه‌ای چون حزب دموکرات کردستان ایران با تکیه بر تجربه‌های غنی خود، نقش فعالی در رفع این موانع ایفا کنند و برای هموار ساختن مسیر اتحاد و مبارزه مشترک گام‌های عملی بردارند.
دوشنبه ۲۴ شهريور ۱۴۰۴ - ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۵
محل درج مصاحبه :