اپوزیسیون و الغای مجازات مرگ
امروز، ۱۰ اکتبر (۱۸ مهر)، در سراسر جهان به عنوان روز جهانی علیه مجازات اعدام شناخته می‌شود. این روز که از سال ۲۰۰۳ توسط ائتلاف جهانی ضد اعدام پایه‌گذاری شده و مورد حمایت رسمی نهادهایی چون شورای اروپا و اتحادیه اروپا قرار دارد، نه فقط برای محکوم کردن مجازات مرگ، بلکه برای بسیج افکار عمومی و فشار به حکومت های کشورهایی است که هنوز به این مجازات پایان نداده‌اند.
هدف از این روز جهانی برای بسیج افکار عمومی، یادآوری این حقیقت بنیادی است: عدالت، اگر عدالت باشد، نباید بکُشد.
همانطور که یک زندانی سیاسی ایرانی نوشته: اعدام، فقط گرفتن جان یک انسان نیست. اعدام یعنی نابود کردن یک خانواده. یعنی کاشتن زخم در روان یک کودک. زخمی که شاید هیچ وقت التیام نیابد. کودکی که پدرش را اعدام می‌کنند، تنها با غم از دست دادن عزیزش زندگی نمی‌کند. او با خشم، باسردرگمی، با سئوالاتی بی پاسخ، و با اندوهی مزمن وارد آینده می‌شود.
پایان دادن به قانون مجازات مرگ، بنیادی فلسفی دارد. چنانچه جان استوارت میل، فیلسوف آزادی، می‌گفت، مجازات فقط در صورتی توجیه دارد که از شرّی بزرگ‌تر جلوگیری کند، اما اعدام هیچ شرّی را از میان نمی‌برد. فقط شرّی تازه می‌آفریند.
از همین رو بود که رابرت بادینتر، حقوق دان و وزیر دادگستری پیشین فرانسه که لغو مجازات اعدام در کشورش، با نام او پیوند می خورد، هشدار داد: «هیچ انسانی کاملاً مسئول نیست، و هیچ عدالتی هرگز کاملاً بی‌خطا نیست. به همین دلیل، اعدام از نظر اخلاقی غیرقابل‌قبول است.» دیروز پنجشنبه 9 اکتبر 2025، جسد بی جان رابرت بادینتر، برای تقدیر از خدماتش به مردم و کشورش، با مراسمی رسمی از آرامگاهش، به پانتئون منتقل شد. پانتئون، آرامگاهی مدنی است در مرکز پاریس، که به شخصیت های ماندگار فرانسه اختصاص دارد.
در ایران، که یکی از بالاترین آمارهای اعدام در جهان را دارد، بحث بر سر حق حیات و لغو مجازات اعدام نه یک موضوع تئوریک، بلکه یک ضرورت فوری و حیاتی است. در چنین فضایی، چگونگی موضع‌گیری و رفتار نیروهای مخالف جمهوری اسلامی در قبال این اصل جهان‌شمول، اهمیت مضاعفی می‌یابد.
این موضوع در سال‌های اخیر از سطح شعار اخلاقی فراتر رفته و به یک تعهد سیاسی مشترک با عنوان «میثاق حق زندگی» تبدیل شده است.
۱. جریان‌های دارای موضع صریح در لغو کامل
با انتشار و امضای «میثاق حق زندگی» (1)،در سال ۲۰۲۳، مجموعه‌ای از نیروهای جمهوری‌خواه، چپ، فدرالیست و ملی به‌صورت رسمی خواستار لغو کامل مجازات اعدام در قانون جزا شدند. انتشار این میثاق، به معنای ائتلاف سیاسی و یا تدوین منشور سیاسی مشترک نبود. به صورت جداگانه و همزمان توسط پانزده تشکل سیاسی، حزب و ائتلاف فعال در اپوزیسیون برون مرزی منتشر شد.
این گسترهٔ امضاکنندگان نشان می‌دهد که لغو اعدام اکنون از موضعی فردی یا گروهی به یک توافق سیاسی چندجریانی بدل شده است. در نتیجه، بر خلاف گذشته، برخی از تشکل های سیاسی دیگر «موضع ضمنی» در باره اعدام ندارند، بلکه بیانیه‌ای صریح و امضاشده در مورد الغای حکم اعدام دارند.
این گروه های 15 گانه که جداگانه این میثاق را و برخی در انشا آن اصلاحاتی نیز وارد کرده اند، بشرح زیرند:
اتحاد جمهوری‌خواهان ایران، شورای مدیریت گذار، جبهه مردمان ایران، جبهه ملی ایران-اروپا، حزب چپ ایران، حزب دمکرات آذربایجان، حزب دموکراتیک مردم ایران، حزب مشروطه ایران (لیبرال دموکرات)، سازمان‌های جبهه ملی ایران در خارج از کشور، همبستگی جمهوری‌خواهان ایران، سازمان فدائیان خلق ایران (اکثریت)، شورای ملی تصمیم، نقشه راه برای دموکراسی در ایران، همبستگی فراگیر برای آزادی و برابری در ایران، و کنگره ملیت‌های ایران فدرال.
۲. دیگر نیروها و وضعیت کنونی
مجاهدین خلق نیز لغو کامل اعدام را در بیانیه ۱۰ ماده‌ای خود گنجانده است.
رضا پهلوی و هوادارانش تاکنون با نگرش حقوق بشری با اعدام‌های جمهوری اسلامی مخالفت کرده‌اند، اما موضع مشخصی درباره حذف اعدام از قانون جزا ندارند.
نیروهای ملی‌مذهبی و اصلاح‌طلبان حکومتی سابق با زبان اخلاقی و دینی از توقف اعدام دفاع می‌کنند، اما هنوز به لغو مطلق حقوقی نرسیده‌اند.
۳. موضع نسبت به «دیگری / غیرِ خود» و رفتار نسبت به خشونت
امضاکنندگان «میثاق حق زندگی» در بندهای آغازین خود، کرامت انسانی را فارغ از عقیده، قومیت یا مذهب مبنا قرار داده‌اند. این نخستین سند اپوزیسیونی است که به‌طور مستقیم، «حق زندگی حتی برای مخالف سیاسی» را به رسمیت می‌شناسد.
در سطح رفتار عملی:
گروه‌هایی چون همگامی، حزب چپ ایران، همبستگی فراگیر، شورای مدیریت گذار و اتحاد جمهوری‌خواهان نمونه‌هایی از همکاری متقابل و گفت‌وگو با دیگر گرایش‌ها را ارائه کرده‌اند.
در مقابل، در دو قطب دیگر یعنی مجاهدین خلق و بخصوص سلطنت‌طلب، همچنان نشانه‌هایی از تفرد گرایی و عدم مدارا با منتقدان وجود دارد.
با امضای «میثاق حق زندگی»، بخشی از اپوزیسیون ایران برای نخستین‌بار از سطح شعار به سطح تعهد سیاسی در لغو مجازات اعدام رسیده است.
این تحول نه فقط از نظر حقوق بشری، بلکه از جهت بازسازی فرهنگ سیاسی غیرخشونت‌آمیز اهمیت تاریخی دارد.
در حال حاضر می‌توان گفت که اکثریت نیروهای جمهوری‌خواه، چپ و فدرالیست ایرانی به‌صورت رسمی خواستار حذف اعدام از قانون جزا هستند.
جمعه ۱۸ مهر ۱۴۰۴ - ۱۰ اکتبر ۲۰۲۵
(1) –متن "میثاق حق زندگی"