ارسطو، سزاوار عنوان فیلسوف

در یکی از دانشنامه های چپ اشاره شده که ارسطو واقعا سزاوار عنوان و لقب" فیلسوف" است. انگلس نیز گفته بود او جهانشمول ترین متفکر یونان باستان است که بعد از مرگ اسکندر مقدونی به اتهام بی خدایی و حکم اعدام، مجبور به فرار شد.

ارسطو میگفت هدف فلسفه، درک جهان و تفسیر و شناخت انسان است، و سیاست یعنی باهم در دیالوگ بودن و همکاری نمودن. او میگفت اخلاق باید پایه و اساس سیاست شود و وظیفه سیاستمدار، تقویت تقوا و پرهیزکاری مردم است؛ گرچه وحدت سیاست و اخلاق از زمان هابس و ماکیاولی تاکنون  موضوعی بیگانه گردیده.

ارسطو میگفت حقیقت یعنی تطابق تفکر با واقعیت. او انسان را موجودی سخنور،اجتماعی، دولت ساز، سیاسی و جمعگرا میدانست؛ گرچه نابرابریهای طبیعی اجتماعی طبقاتی میان انسانها را امری عادی میدانست و از نظام برده داری دفاع میکرد. برای او مهمترین هدف انسان دسترسی به سعادت است یعنی یک زندگی که بر اساس تقوا و خردگرایی باشد. ارسطو یک عالم سیاسی بود و آثار گوناگونی در باره علم اخلاق نوشت. تقوای مورد نظر وی شامل عدالت، شجاعت، رفاقت، و آرامش طلبی است.

ارسطو(322-384 پ.م) متفکر عهد باستان، فیلسوف یونانی، شاگرد افلاتون، و معلم اسکندر مقدونی، پایه گذار مکتب فلسفی "تفکر در حال قدم زدن"، نخستین بار فلسفه را سیستماتیک نمود. او خالق اصول رئالیستی برای سیستم فلسفی خود بود که با ایده آلیسم افلاتون مرزبندی داشت؛ گرچه فاقد مواضع ماتریالیستی بود. ارسطو همچون افلاتون میخواست ماهیت و ذات عمومی واقعیات را مشخص کند. سیستم علمی او قادر به سازماندهی تحقیقی در علوم طبیعی و تجربی بود. وی پایه گذار علومی مانند زیست شناسی و روانشناسی نیز است.

2500 سال پیش تصورجهانی فلسفه با اسطوره شروع شد. قانونی که آنزمان تفکر تعقیب میکرد غیر از "عقلگرایی و لوگوس" بود. تفکر منطقی را "پیش سقراطیان" و خود سقراط و افلاتون آغاز نمودند ولی آن با نام ارسطو ثبت شده. فلسفه بعد از ارسطو را تا عصر جدید متافیزیک مینامند.

ارسطو بعد از مرگ مشهور شد، به این دلیل امروزه اطلاعات دقیقی از زندگی خصوصی وی وجود ندارد. اسکولاستیک های قرون وسطی موجب مشهوریت او شدند. تفکر این گروه متکی به آثار ارسطو بود. ارسطو پایه گذار" ایده آلیسم درونگر" است. منطق ارسطو تا میانه قرن 19 میلادی اعتبار خود را در غرب حفظ نمود. اندیشه های وی روی جریانات فلسفی ماتریالیستی و ایده آلیستی سده های میانه تاثیر عظیمی گذاشت. امروزه مورخان سیراندیشه مدعی هستند که اندیشه ارسطو در سده های میانی مورد سوء تفاهم قرارگرفته است. در قرن 13 میلادی فلسفه ارسطو از طرف اسکولاستیک ها وارد فلسفه و الهیات مسیحی شد. در آن دوره غیر از ابن رشد و میمندی، کل فلسفه و الهیات اعراب و اسلام نیز تاثیرات زیادی از فلسفه ارسطو گرفت.

نه تنها در سده های میانه بلکه امروزه نیز انسانها از اطلاعات وسیع ارسطو؛ عالم ترین فیلسوفان دوره باستان، در تعجب اند. سیستم فلسفی وی حتی از قرن پنجم میلادی وارد الهیات و فلسفه مسیحی شد و در دوره اسکولاستیک، فلسفه رسمی دین مسیحی گردید. در قرن 19 میلادی فلسفه ارسطو شاهد یک رنسانس جدید در اروپا شد.

فلسفه ارسطو به نظر چپ ها، ترکیبی است از ایده آلیسم و ماتریالیسم. او به انتقاد از اندیشه های ایده آلیستی افلاتون پرداخت و خود خالق تئوری شناخت ماتریالیستی با کمک "درک حسی" بود و تا "تفکر مفهومی" پیش رفت. وی نظریه پرداز فلسفه عملی و فلسفه نظری است. فلسفه عملی اش شامل علوم اخلاق و سیاست، و فلسفه نظری اش، شامل علوم  فیزیک، ریاضیات، و متافیزیک یعنی" فلسفه اولی یا نخست" است.

 ارسطو به تجزیه و تحلیل انواع تفکر پرداخت و نخستین بار خالق" نظریه قضاوت" گردید. در منطق، وی طراح سبک استقرایی و قیاسی است. او این دو روش دیالکتیکی را وارد بحث و تحقیق نمود. در متافیزیک، او باور به نظریه فرم-ماده دارد؛ در حالیکه ماده را در اشیاء پاسیو و بی تاثیر،- و فرم را فعال و موثر میدانست و میگفت این فرم و شکل است که موجب تحول در اشیاء و پدیده ها میگردد. در نظر ارسطو، طبیعت در حال تغییرات کیفی مداوم است و در آغاز هر تغییر و تحولی، یک خدای محرک تکاندهنده ،متافیزیکی و ابدی وجود دارد، که بصورت فرم خالص ، غیرمادی، بدون محتوا و جنسیت است.

ارسطو نظریه پرداز" منطق فرمال یا ظاهری" است و نه منطق محتوا؛ که تا پایان قرن 19 میلادی در اروپا معتبر بود. ماهیت هر پدیده ای در اجزاء درون آن قرار دارد و نه در بیرون از آن. به این دلیل وی توجه خاصی به تجربه و آزمایش داشت.

ارسطو تاثیر مهمی روی علوم گوناگون از جمله روی گیاهشناسی، جانورشناسی، منطق، ریاضیات، حقوق، و سیاست گذاشت. او از انواع شکل حکومتی مانند- اشرافی، سلطنتی، شهروندی، مطلقه، الیگارشی، و دمکراسی نام میبرد.

از جمله آثار ارسطو کتاب و نوشته های- فیزیک، اورگانون، متافیزیک، بوتیقا، اخلاق، سیاست، سخنوری، جانورشناسی، اقتصاد، افشای سوفسطائیان، شناخت و منطق، روح، و قانون اساسی شهر آتن هستند. در بعضی از کشورهای اروپایی، مجموعه آثار 20 جلدی او از سال 1956 منتشر شده. از آثار بیشمار ادبی ارسطو چیزی باقی نمانده. آثار مذهبی او عرفانی و درونگراست. کتاب فیزیک وی پیرامون علوم طبیعی و تجربی است. کتاب اورگانون ارسطو در باره شناخت و منطق است. کتاب منطق ارسطو را مقدمه تئوری دیالکتیک هگل میدانند. کتاب سیاست وی دوباره در قرن 13 میلادی مورد توجه قرار گرفت.

کتاب بوتیقای ارسطو در باره تئوری ادبیات غرب مخصوصا نظریه ژانر درام و نمایشنامه نویسی است. مخالفت برشت با محتوای این کتاب نشان میدهد که نظرات ادبی ارسطو حتی در قرن 20 هم مطرح یودند. ارسطو میگفت با کمک تراژدی میتوان احساس همدردی در درون انسان نسبت به دیگر انسانها را زنده نمود. او در این کتاب خواهان هنر و ادبیاتی رئالیستی با نقشی تربیتی و اخلاقی است.

 Aristoteles 384-322  پیش از میلاد