استراتژیهای اتحادیه های کارگری معطوف به کار نامتعارف - بخش چهارم

عواقب گسترش کار نامتعارف بر ظرفیت اتحادیه ها برای نمایندگی کارگران: یک بازنگری انتقادی – ادامه

• گستردگی و تنوع تغییرات

غالب تحلیل های انجام شده از عواقبی که تغییر در مناسبات کار برای اتحادیه ها به بار آورده است، بسیار کلی اند. این تحلیل ها توجه کافی به تنوع، دامنه و سیالیت این تغییرات در کشورهای مختلف اروپا نشان نمی دهند. برای مثال، اقداماتی که در کشورهای مختلف برای منعطف کردن بازار کار صورت یافته اند، بسیار متفاوت اند. در برخی از آنها، مثلاً در بریتانیا، اقدامات بسیار عمیق بوده اند. در حالی که در برخی دیگر از این کشورها، از جمله در اسپانیا، انعطاف در بازار کار هنوز به درجات کمی حکمفرما شده است. به علاوه انواع اقدامات صورت گرفته نیز بسیار متفاوت بوده اند. بعضی از کشورها به اقداماتی دست زده اند که هدف انطباق شرایط کار با الزامات تولید را در یک شرکت معین تعقیب می کرده اند، مثلاً ساعات کار منعطف، وظایف منعطف یا محل کار و جغرافیای منعطف. این نمونه از اقدامات را می توان در آلمان مشاهده کرد. برعکس، کشورهای دیگری شرایط کار را با تغییر قوانین ناظر بر استخدام و اخراج کارگران "منعطف" کرده اند. اسپانیا نمونۀ خوبی از این دسته کشورهاست. در اسپانیا مهمترین سیاست برای منعطف کردن بازار کار همانا تثبیت استخدام موقت بوده است.

نتیجتاً تغییرات ناشی از این اقدامات در شرایط کار، استخدام و نوع استخدام اکیداً تابع دامنه و جوهر این اقدامات بوده اند.
به همین ترتیب، کار نامتعارف یا نااستاندارد نیز می تواند اشکال متفاوتی را بپذیرد: مشاغل موقت، مشاغل پاره وقت، خویش فرمائی، کار سیاه و ... تمام این انواع مشاغل در مجاری متفاوتی بسط یافته اند و آثار متمایزی را بر شرایط استخدام در کشورهای مختلف اروپا بجا گذاشته اند. به طریق اولی، تغییرات در شرایط کار نیز از این تا آن کشور یکسان نبوده اند.

خاصه با تحقیقات وسیعی که روی تحول دو شکل کار نامتعارف، یعنی مشاغل موقت و پاره وقت، انجام شده این تحقیقات نشان می دهند که تحول گفته شده در کشورهای اروپائی بسیار متنوع بوده است. در عرصۀ مشاغل پاره وقت، ما از سالهای نیمۀ دوم دهۀ 80 قرن گذشته به بعد شاهد افزایش این مشاغل در تمام کشورهای عضو اتحادیۀ اروپا بوده ایم. البته سطح مشاغل پاره وقت، به معنای نسبت مشاغل پاره وقت به کل مشاغل، از این کشور تا آن کشور تفاوت قابل ملاحظه ای داشته است. سطح این مشاغل مشخصاٌ در کشورهای هلند بیشتر از 38 درصد، بریتانیا و سوئد حدود 25 درصد و در دانمارک حدود 22 درصد، یعنی بسیار بالا، و در یونان بیشتر از 5 درصد، اسپانیا 8 درصد، ایتالیا 7 درصد و پرتقال نزدیک به 9 درصد، یعنی بسیار پائین بوده است. در مورد مشاغل موقت، اگرچه تعداد این مشاغل نیز در سراسر اتحادیۀ اروپا افزایش داشته، اما در برخی از کشورهای عضو، نسبت مشاغل موقت به کل مشاغل سیر نزولی داشته است. این سیر مشخصاٌ در یونان محسوس بوده است.

کار نامتعارف همچنین می تواند اشکال متنوعی را در قراردادهای کار به خود گیرد. استخدام پاره وقت عنوانی مشترک برای استخدام در موقعیتهای متفاوت است: کار در بخشی از وقت روزانه، بخشی از هفته، بخشی از ماه، یا همچنین بخشی از سال. شغل مربوطه می تواند موقت باشد یا ثابت، یعنی کارگر از کار یک پاره وقت در هفته برای مدت طولانی مطمئن باشد، یا برای مدت غالباً کوتاهی (موقتاً) شغل پاره وقتی داشته باشد. این نکته طبعاً در مورد مشاغل موقت هم صادق است. یعنی مشاغل موقت نیز از نظر قرارداد کار موقعیتهای متنوعی دارند: مثلاً قراردادهای با مدت معلوم، "استخدام سیال"، و استخدام حسب مورد و تصادفی (1). لازم به تأکید نیست که مشخصه های ویژۀ هر یک از این اشکال و شرایط کار در هر یک از آنها متفاوت است.

• درک عواقب این قبیل مشاغل بر توان و ظرفیت نمایندگی اتحادیه های کارگری، مهم این است که بتوان تمایزات کارگران این قبیل مشاغل را با کارگران صاحب مشاغل استاندارد عضو اتحادیه ها تشخیص داد و تحلیل کرد. چنین تمایزاتی خیالی نیستند، بلکه واقعیت دارند. کار نامتعارف، در قیاس با کار استاندارد، معمولاً با شرایط کار نامطئمن و متزلزل همراه است: دستمزدهای پائین، نااطمینانی از مدت کار، محرومیت از تأمین اجتماعی، ... البته این وضع همه جاگیر نیست و در برخی از کشورها قانون حمایت از این گروه کارگران و حقوق برابر آنان را با دیگر گروه های کارگران تضمین کرده است. بنابراین کار نامتعارف الزاماً به معنای کار نامطمئن نیست.

  *(1)- قرارداد با مدت معین ناظر بر توافقی است بین کارگر و کارفرما، یک مدت زمان معین. معمولاً مدت قرارداد با انجام کار معینی تعیین شده است. در قراردادهای با مدت معین معمولاً دستمزد نیز تعیین می شود. در استخدام سیال مدت کار قطعی نیست اما طبعاً موقت و به اختیار کارفرماست. در استخدام حسب مورد استخدام کاملاً تصادفی است و وابسته به سطح فعالیت در بخش خصوصی.