رفتن به محتوای اصلی

حجم اقتصاد زیرزمینی به 26 درصد تولید ناخالص داخلی رسیده است

حجم اقتصاد زیرزمینی به 26 درصد تولید ناخالص داخلی رسیده است
رونق اقتصاد زیرزمینی

نتایج یک پژوهش که به تحلیل «تاثیر اندازه دولت بر اقتصاد زیرزمینی در ایران» پرداخته اندازه «اقتصاد زیرزمینی» در ایران را به طور میانگین 18.3درصد از تولید ناخالص داخلی برآورد کرده است. این پژوهش که در مجله «تحقیقات اقتصادی» دانشگاه تهران منتشر شده، می گوید: «در سالیان اخیر به طور معناداری اندازه اقتصاد زیرزمینی در ایران افزایش یافته است.»
یافته های دیگر این پژوهش نشان می دهد که عواملی نظیر تورم، بیکاری و باز بودن تجارت، تاثیر بالایی بر رونق اقتصاد زیرزمینی داشته اند. ضمن اینکه در سطوح بالاتر ناترازی بودجه، از اندازه اثرگذاری منفی اندازه دولت بر اقتصاد زیرزمینی در ایران کاسته شده است.
این تحقیق مفصل که روش خاص خود را با استفاده از محاسبات ریاضی داشته، عنوان کرده که سهم اقتصاد زیرزمینی از کل تولید ناخالص داخلی در سال 1400 به حدود 26 درصد رسیده است. از آنجا که در سال 1400 تولید ناخالص داخلی ایران توسط مرکز آمار 756 هزار میلیارد تومان برآورد شده؛ می توان با استناد به این پژوهش عنوان کرد که در سال 1400 بیش از 196 هزار میلیارد تومان از تولید ناخالص داخلی ایران در اقتصاد زیرزمینی و بازار سیاه گردش داشته است.
اقتصاد زیرزمینی چیست؟
اقتصاد زیرزمینی به تمام فعالیت هایی گفته می شود که به عللی در حساب های ملی ثبت نمی شوند. تنوع بالای این فعالیت ها، ارایه یک تعریف جامع برای اقتصاد زیرزمینی را دشوار ساخته است. به کارگیری واژه های بسیار متنوع مانند اقتصاد زیرزمینی، اقتصاد سایه، اقتصاد موازی، اقتصاد غیررسمی و اقتصاد ثبت نشده با تعاریف یکسان یا دارای هم پوشانی زیاد، ازجمله نشانه های این نابسامانی است.
بانک جهانی، اقتصاد زیرزمینی را شامل تمامی فعالیت های تولیدی (کالا و خدمات) تعریف می کند که ممکن است هم از جنبه اقتصادی مولد بوده و هم کاملا قانونی باشند، اما به دلایلی مانند فرار از مالیات، اجتناب از مواجهه با استانداردهای خاص بازار کار (مانند حداقل دستمزد یا استانداردهای ایمنی) یا اجتناب از درگیر شدن با بروکراسی اداری، عمدا از مقامات عمومی پنهان می شوند.
اقتصاد زیرزمینی چه اثراتی دارد؟
تاثیر اقتصاد زیرزمینی بر سیاست عمومی، چندوجهی و به صورت بالقوه بسیار مهم است. اقتصاد زیرزمینی سبب کاهش درآمدهای دولت و در نتیجه کاهش کیفیت و کمیت خدمات عمومی ارایه شده توسط دولت و افزایش فشار مالیاتی بر مالیات دهندگان به منظور جبران درآمدهای از دست رفته می شود. نرخ بالاتر مالیات، خود سبب گرایش بیشتر به سمت بازار غیرقانونی و ایجاد یک تسلسل باطل می شود.
فعالیت های اقتصاد زیرزمینی معمولا نامنظم، پراکنده و غیرقانونی است و به همین دلیل در گزارش حساب های ملی محاسبه نمی شود. این عدم جامعیت حساب های ملی موجب سیاست گذاری بر پایه اطلاعات غلط می شود.
حجم بالای فعالیت های غیررسمی اقتصادی، یکی از ویژگی های کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه است. نبود ساختارهای نهادی کارآمد و رسمی در این کشورها موجب بالا رفتن هزینه های مبادله و درنتیجه تشویق صاحبان کسب و کار به دور زدن قوانین و ساختارهای نهادی رسمی و حرکت به سمت بازار غیررسمی می شود. قانون گریزی موجود در فعالیت های غیررسمی منجر به اختلال جدی در نظم قانونی می شود و نبود حاکمیت قانون منجر به عدم حفاظت از حقوق مالکیت می شود.
برآورد جدید چه می گوید؟
پژوهشی که در مجله تحقیقات اقتصادی منتشر شده تازه ترین برآوردی است که می توان به عنوان یک مرجع آماری به آن نگاه کرد، چراکه اصولا اندازه گیری اقتصاد زیرزمینی در تمام کشور کار سختی است و به دلیل ماهیت مخفیانه، پژوهش ها دست به «برآورد» خاصی از آن می زنند.
پژوهش حاضر نیز با استفاده از روش شاخص چندگانه-علل چندگانه طی بازه زمانی 1359 تا 1400 برآورد خود را از اقتصاد زیرزمینی محاسبه کرده است. نتایج این محاسبه هم این بوده که طی 42 سال، اندازه نسبی اقتصاد زیرزمینی برابر با 1803درصد تولید ناخالص داخلی بوده است. طبق توصیف داده ها، اقتصاد زیرزمینی روندی تقریبا صعودی داشته است و در برنامه ششم به حداکثر خود یعنی 24.4 درصد رسیده است.
رونق اقتصاد زیرزمینی در دوره ترامپ
یافته مهم دیگر این پژوهش بالا رفتن حجم نسبی اقتصاد زیرزمینی ایران در بازه زمانی 1396 تا 1400 است که همزمان با خروج امریکا از توافق برجام بوده است. این دوره ای است که کارزار فشار حداکثری توسط رییس جمهور وقت امریکا، دونالد ترامپ با شدیدترین تحریم ها و رصد عملیات جابه جایی نفتکش ها برای توقف فروش نفت ایران همراه شده بود. در واقع این یافته ها نشان می دهد که همزمان با تشدید تحریم ها و ناترازی به وجود آمده در بودجه دولت، اقتصاد ایران هم هر چه بیشتر به سمت زیرزمینی شدن حرکت کرده است.
چرا حجم اقتصاد زیرزمینی در ایران بالاست؟
این پژوهش تلاش کرده که به این سوال پاسخ دهد که چرا هرچه اندازه دولت کوچک تر می شود اقتصاد زیرزمینی نیز رونق بیشتری پیدا می کند؟ در پاسخ عنوان شده که در کشورهایی با منابع طبیعی از جمله نفت مثل ایران، دولت در تامین منابع مالی خود وابسته به مالیات ستانی نیست و تامین مخارج خود را از درآمدهای حاصل از فروش نفت تامین می کند. درحالی که با تامین مالی بدین شکل، برخلاف تامین مالی از راه افزایش بار مالیاتی، افزایش مخارج و اندازه دولت منجر به رشد اقتصادی می شود واز نسبت اقتصاد زیرزمینی به تولید ناخالص داخلی کاسته می شود. همچنین نقش تعدیل کننده ناترازی بودجه در اثرگذاری اندازه دولت بر اقتصاد زیرزمینی از دو کانال رشد اقتصادی و تورم قابل توجه است. بنابراین پژوهش پیشنهاد کرده که سیاست گذاران بر سیاست هایی در راستای بزرگ تر شدن اندازه دولت جهت کاهش اندازه نسبی اقتصاد زیرزمینی تلاش کنند، اما خاطرنشان کرده اند که هنگام افزایش اندازه دولت، باید ناترازی بودجه دولت نیز مورد توجه باشد و تامین مالی مخارج دولت تا جایی که ممکن است با روش هایی مثل گسترش پایه های مالیاتی و کاهش معافیت ها همراه باشد که میزان ناترازی بودجه دولت را بالا نبرد.


 

منبع:
روزنامە اعتماد

افزودن دیدگاه جدید

متن ساده

  • No HTML tags allowed.
  • نشانی‌های وب و پست الکتونیکی به صورت خودکار به پیوند‌ها تبدیل می‌شوند.
CAPTCHA
کاراکترهای نمایش داده شده در تصویر را وارد کنید.
لطفا حروف را با خط فارسی و بدون فاصله وارد کنید