گرفتن ماهی از آب گل آلود

روز شنبه 11 نوامبر، ابراهیم رئیسی در اجلاس فوق العادۀ سران کشورهای اسلامی، که برای بررسی تهاجم اسرائیل به غزه و اخذ تصمیماتی در این باره تشکیل شده بود، سخنرانی داشت. این سخنرانی حاوی مواضعی بود که با رأی مثبت نمایندۀ ایران به قطعنامۀ مجمع عمومی سازمان ملل و آنچه سخنان خامنه ای در روزهای پیش از آن تداعی می کردند، تفاوت محسوسی داشت. رئیسی پیشنهادی ده ماده ای را ارائه داد، و از جمله خواهان تشکلیل دولت فلسطین "از بحر تا نهر"، تسلیح تمام مردم فلسطین، تحریم اقتصادی و قطع صدور انرژی به اسرائیل شد. تفاوت این سخنان با رأی مثبت نمایندۀ ایران به قطعنامۀ سازمان ملل، که در آن صریحاً از راه حل دو دولت گفته می شود، و نیز با سخنان خامنه ای، از جمله در دیدار با نخست وزیر عراق، دایر بر اعمال بیشترین فشار ممکن سیاسی به اسرائیل و امریکا، اختلاف آشکار است. اما آیا واقعاً در مواضع هیئت حاکمۀ جمهوری اسلامی در ارتباط با تهاجم اسرائیل به غزه اختلافی وجود دارد؟

پاسخ نگارنده به این سؤال منفی است. گل آلود کردن آب و ماهی گرفتن از آن، رشتۀ محکم تقریباً تمام سیاست خارجی جمهوری اسلامی، و خاصه شخص خامنه ای، است. دیپلماسی را کلاً نمایش ترکیبی از راسخیت و انعطاف در موضوع معین توصیف کرده اند. گاه راسخیت برای مصرف داخلی است و انعطاف برای مصرف خارجی و گاه بالعکس. ماهی گرفتن از آب گل آلود مصداق این ترکیب در دیپلماسی جمهوری اسلامی است. خامنه ای نمایندۀ انعطاف می شود و از دولت فلسطین از بحر تا نهر هیچ نمی گوید، بلکه بر بیشترین فشار سیاسی بر امریکا و اسرائیل سخن می گوید، زیرا هیئت حاکمه خوب واقف است که اولاً نمی تواند به بازی با آتش دست بزند و ثانیاً "جهان خارج" دریافته است که حرف آخر را باید از زبان خامنه ای بشنود. از سوی دیگر رئیسی نمایندۀ راسخیت می شود، زیرا "جهان اسلام" از جمهوری اسلامی انتظار راسخیت در دفاع از حماس را دارد.

تقسیم کار کارسازی به نظر می رسد. هم از این روست که بیانیۀ پایانی اجلاس مذکور، حاوی کمترین نشانه ای از پیشنهادهای رئیسی است، دست بالا از غرب می خواهد که از کمک تسلیحاتی به اسرائیل بپرهیزد و ... و رئیسی هم همان بیانیه را امضا می کند.