زنان به عنوان نيمی از جمعيت کشور و بخشی از سرمايه انسانی همواره می بایست مورد توجه جامعه و حکومت قرار گیرند. در اين ميان زنان تحصيل كرده و دارای مهارت از جايگاه ويژه‌ای برخوردارند. معلمی یکی از مشاغلی است که با توجه به بافت سنتی جامعه، زنان در آن حضور چشمگیر دارند و بسياری از زنان آنرا انتخاب می كنند يا از سوی خانواده و جامعه به سمت آن سوق داده می شوند. در حال حاضر بیش از نیمی از نیروی کار وزارت آموزش و پرورش را زنان تشکیل می‌دهند و زنان معلم جزء تحصيل كرده ترين زنان جامعه محسوب می شوند. يك سرمايه اجتماعی ارزشمندكه متاسفانه كمتر مورد توجه مسئولین آموزش و پرورش قرار گرفته‌‌اند.
*تبعیض مضاعف علیه معلمان زن
بنا به آمار موجود یک میلیون هفت صد هزار معلم و فرهنگی شاغل و بازنشسته همراه با امکانات محدود و کمبودهای زیاد در آموزش و پرورش بکار مشغولند. آموزش و پرورش تنها وزارتخانه زنانه دولت است. طبق قوانین و رویە مرسوم درجمهوری اسلامی در آموزش و پرورش، در مدارس دخترانه هیچ معلم مردی و برای مدارس پسرانه هیچ معلم زنی حق تدریس ندارند. اما در مقطع ابتدایی، تمامی مدارس پسرانه مجاز هستند از معلمان زن نیز استفاده کنند. به همین دلیل تعداد معلمان زن نسبت به معلمان مرد بیشتر است. البته بنا به نظر برخی کارشناسان تراکم حضور زنان تنها به عنوان معلم یا پرسنل مدرسه، می تواند بشکلی نگران‌کننده نیز باشد زیرا نگرشی عقب مانده در میان مسئولان جمهوری اسلامی وجود دارد که از قرار گرفتن زنان در پست های بالاتر مدیریتی برای تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی به اشکال گوناگون جلوگیری می‌کند. آمار و اسناد موجود نشانگر این واقعیت تلخ است که زنان با وجود داشتن بیش از نصف جمعیت کارکنان و پرسنل آموزش و پرورش تنها سهم اندکی در تصدی مدیریت های آموزش و پرورش در سطوح میانی و فوقانی دارند. در واقع در آموزش و پرورش کمتر اداره‌ای هست که رئیس زن داشته باشد. در چهار دهه گذشته، جمهوری اسلامی یکی از پائین ترین رتبه‌ها را در زمینه سهم زنان در رتبە های مدیریتی، و در مجلس داشتە و دارد. در مدیریت سیاسی کلان کشور و در ترکیب دولت نیز حتی یک وزیر زن شرکت ندارد. جمهوری اسلامی در این زمینه فقط از کشورهای مانند عربستان سعودی جلوتر است.
در حالیکە خط فقر بە بیش از پنج میلیون تومان رسیدە است دستمزد و حقوق معلمان در آموزش و پرورش حداقل دو برابر کمتر از خط فقر است. این بدان معنی است که هر معلم رسمی کمتر از نصف میزانی که برای گذران زندگی نیاز دارد درآمد دارد. در این وضعیت تقاضای افزایش دستمزد بالای خط فقر کە معلمان درخواست می کنند مطالبه ای معقول و انسانی است که بایستی بە آن پاسخ مثبت دادە شود. در طی تمام این‌سال‌ها شاهد بوده‌ایم که دستمزد معلمان زیر خط فقر باقی ماندە اند. حقوق دستمزد معلمان غیر رسمی اعم از زن و مرد متاسفانە بە مراتب کمتر از معلمان رسمی است و بطوریکە گفتە می شود سە برابر کمتر از خط فقر است.
معلمان زن افزون بر مشکلاتی کە همە معلمان اعم از زن و مرد دارند در معرض فشارهای اقتصادی و اجتماعی زیادتری هستند که صرفا به جهت زن بودنشان بر آنان اعمال می‌شود. زنان معلم با تبعیضات اجتماعی و قانونی بیشماری در محیط کار مواجه هستند و علیرغم فشار کاری زیاد و ارزشی کە کارشان دارد، دستمزد عادلانه ای دریافت نمی کنند.انجام کارهای خانە و نگهداری و مراقبت از فرزندان شان را نیز بە عهدە دارند بعبارتی دو شغلە هستند.
با وجود همە اینها، بيشترين نارضايتی زنان معلم از مسئولان دولتی بە دلیل اهميت قايل نشدن برای زنان و شغل‌شان و رفتار تبعیض آمیزشان است. دستمزد معلمین در مقایسه با مشاغل دیگر دولتی پایین تر است. البته علاوه بر دستمزد، مشکلات بیمه های تکمیلی برای فرزند و همسر، نداشتن مزایایی برابر با سایر شغل‌های دولتی و نیز محتوای ضد زن کتاب‌های درسی به اضافه اجبار در نوع پوشش را می توان از جمله این معضلات نام برد. البته زنان معلم علاوه بر کمبوداها و مسائل ذکر شدە حتی اگر سرپرست خانوار باشند از حق عائله مندی که فقط خاص مردان است نیز محروم می باشند. کە این خود تبعیض آشکار دیگری ست کە در مورد آنان اعمال می شود و مانند سایر تبعیضات فاقد هر نوع منطقی است
*پدیده فرسودگی شغلی در میان معلمان
یکی دیگر از مشکلاتی که معلمین با آن مواجه هستند فرسودگی شغلی ست. فرسودگی شغلی یک احساس ذهنی- درونی است که باعث ایجاد احساسات و نگرش های منفی فرد در ارتباط با شغلش و اختلال در عملکرد حرفه ای او می شود. این امر منتهی به نتایج نامطلوب مانند غیبت، ترک کار و کاهش بهره وری فرد می شود. از دیدگاه روانشناختی، از نظر متخصصان افرادی که به فرسودگی شغلی دچار می شوند احساس چندانی نسبت به نتایج کارهای کە می کنند ندارند و فرسودگی انگیزە های شغلی شان را تضعیف می کند. سبک زندگی، فشار روانی، شخصیت فرد، ماهیت شغل، نوع زندگی فرد در داخل و خارج از محیط کار، استرس ناشی از شرایط کار از عوامل موثر بر فرسودگی شغلی محسوب می شوند. معلمان بخاطر نقش حساسی که در مدارس ایفا می کنند بطور دائم از طرف مدیران مدرسه، نهادهای سیاسی- اجتماعی، گروه های رسمی و غیررسمی، ارگان های امنیتی و حراستی، دانش آموزان و والدین آنها تحت فشار روحی و روانی قرار می گیرند و این عوامل هر یک بە سهم خود موجب فرسودگی شغلی معلمین می شود. بنا به آمار موجود بیش از نیمی از کارکنان وزرارت آموزش و پرورش با خطر و تهدید و تشدید فرسودگی شغلی ناشی از افسردگی مواجە هستند.
طبق آمار اعلام شده در جمهوری اسلامی، 16.8 درصد زنان دچار افسردگی هستند و 60 درصد زنان شاغل، فرسودگی شغلی را تجربه می‌کنند. در بین مشاغل مختلف، معلمی در کنار شغل هایی چون پرستاری، مددکاری اجتماعی در رده ششم قرار دارد که نرخ بالایی از افسردگی را به خود اختصاص داده است. با توجه به موارد بیان شده چندان غیر طبیعی نیست که افسردگی تهدیدی جدی برای زنان معلم در ایران باشد. در این بین شکافی عمیق بین قول و قرارهای وزارت آموزش و پرورش و دولت با عمل آنها برای کمک و یاری رسانی وجود دارد و مشخصا دولت و مسئولین آموزش و پرورش اقدامی موثر در جهت یافتن راه های مناسب برای مبارزه علیه فرسودگی شغلی در میان زنان معلم و کلا معلمین انجام نمی دهند.
*معلمان حق التدریسی در مواجه با انواع تبعیضات و محرومیت های مضاعف
معلمان حق التدریسی بخشی از نیروهای آموزش و پرورش هستند که با حضور در مدارس، کمبود نیروی وزارت آموزش و پرورش را جبران می کنند. آنها بدون برخورداری از چتر حمايتی باید مشکلات مضاعفی را تحمل کنند. معلم حق التدریس به معلمی اطلاق می شود که توانایی علمی و عملی تدریس را داشته باشد و به صورت پاره وقت در آموزشگاه های دولتی وزارت آموزش و پرورش تدریس نماید و حقوقش را از محل منابع وزارت آموزش و پرورش دریافت نماید. حقوق این معلمان یک سوم معلمان رسمی و پیمانی بوده و شرایط کاریشان سخت تر از معلمان رسمی و پیمانی است و به جز این حقوق اندک از هرگونه مزایا و تسهیلاتی شغلی محروم هستند.
برخی منابع آماری رقم این تعداد از معلمین را بین 120 تا 150 هزار نفر ارزیابی می کنند. آنها در گذشته به صورت قراردادی به کار گرفته شدند اما بعدها آموزش و پرورش نسبت به تغییر وضعیت آنها اقدام کرده و با عنوان نیروی حق التدریسی شناختە می شوند. بە رغم موانع قانونی متعددی که در برابر اشتغال زنان در جمهوری اسلامی وجود دارد، بسیاری از این معلمان حق التدریسی را زنان تشکیل می دهند. معلمان حق‌التدریسی شاغل در روستاها و در شهرها متاسفانه از بیمه کارآمد و مطمئن و از حق بازنشستگی برخوردار نیستند و همین خود بر تبعیض و استثمار زنان در سیستم شغلی کنونی ایران چه رسمی و چه غیررسمی می‌افزاید. البته آموزش و پرورش وظیفه دارد استخدام این نیروها را رسمی کند اما متاسفانه اتفاقی ست که تا به امروز محقق نشده است و حالا معلمان حق تدریسی علاوه بر دغدغه استخدام دغدغه تاخیرهای چند ماهه در حقوق خود را نیز دارند. این رویه، بشکلی مشخصا برای بیگاری کشیدن از این افراد و استثمار آنان تبدیل شده است. بخش بیشماری از این معلمان حقوقی کمتر از ماهی یک میلیون تومان دریافت می‌کنند و همانطور که در بالا گفته شد از بیمه و مزایا نیز برخوردار نیستند. معلمان زن در بازار کار با رویکرد دوگانه‌ای مواجه‌اند، از یک طرف موانع گوناگونی بر سر راه حضور آنان در بازار کار رسمی ایجاد می شود و از طرف دیگر از حضور آنان در بازار کار غیررسمی استقبال می‌شود. درحالی‌که همه‌ی مزدبگیران از دستمزدهای پایین‌تر از خط فقر رنج می‌برند، زنان کارگر و معلمان حق التدریسی تحت ظلم مضاعف ناشی از نابرابری شدید در دستمزد به سر می‌برند. این نابرابری در بازار کار غیررسمی به‌مراتب بیشتر است.
در یکسال گذشته حضور قابل توجه زنان در اعتراضات معلمان، بازنشستگان، پرستاران و دانشجویان قابل توجه بوده است و این نشان از این واقعیت دارد که زنان شاغل از اینکه حقوق انسانی و بر حق شان به عنوان نیمی از جامعه به اشکال مختلف مورد پذیرش قرار نمی گیرد و دیگر با قول و وعده رسیدن به آن مطالبات به فردایی نامعلوم، موافقت ندارند. زنان معلم دست به اعتراض می زنند و مطالبات و حقوق انسانی خود را که چیزی جدای از حقوق بشر نیست را با صدای بلند فریاد می زنند و دولت و مسئولین آموزش و پرورش را در جامعه با چالش های اساسی مواجه می سازند. برای دست یابی به تحولات دمکراتیک که بتواند تامین کننده حقوق برابر برای تمامی جامعه و به وجود آورنده آزادی، رفاه و عدالت اجتماعی باشد، زنان یقینا همگام با سایر جنبش های مترقی و تحول طلب می توانند نقشی تعیین کننده در پیشبرد خواستهای عدالت طلبانه، برابری خواهانه و دمکراتیک مردم میهنمان داشته باشند.
افزودن دیدگاه جدید