وخامت وضعیت تاب ‏آوری اقتصاد کشور

آمارهای ارائه‌ شده از سوی مركز آمار ایران نشان می دهد که رشد اقتصادی کشور در سه‌ماهه اول امسال منفی ۳.۵ درصد است. اين سومين سال است که اقتصاد کشور با رشد منفی روبرو است. به گزارش بانک جهانی اقتصاد ایران سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ را به‌ترتیب با نرخ رشد منهای ۴.۷ درصد و منهای ۸.۲ درصد گذرانده است. ار اول سال ۲۰۱۸ تا کنون اقتصاد کشور ۱۶.۴ درصد کوچکتر شده است. اين رقم تا آخر سال افزايش خواهد يافت.

همزمان با رشد منفی و رکود اقتصادی چند ساله، اقتصاد کشور با تورم مزمن دست و پنجه نرم می کند. بانك مركزی، نرخ تورم ۱۲ ماه منتهی به اسفند ۹۷ را ۳۱.۲ درصد و در سال ۹۸، ۴۱.۲ درصد و تورم تيرماه ۹۹ را، ۲۶.۴ درصد اعلام کرده است. با اين تورم، سفره اکثريت مردم روز بروز کوچکتر شده و مواد غذائی مفيد از سبد هزينه آن ها حذف شده و سلامت مردم در معرض خطر قرار گرفته است. آخرين مطالعه كشوری درباره حذف مواد غذائی مفيد از سبد هزينه خانوارهاي متوسط و كم‌درآمد، هشدار نگران‌كننده‌ای از شيوع گسترده سوءتغذيه است. نتايج اين مطالعه كه توسط «انستيتو تحقيقات تغذيه‌ای و صنايع غذائی كشور» انجام شده و ظرف ۳ ماه آغازين امسال، بيش از ۲۲ هزار خانوار شهری و روستائی را درباره ميزان مصرف گروه‌هاي غذائی و ريزمغذی‌ها مورد سئوال قرار داده، خبر می‌دهد كه بسياری خانوارها، مصرف منابع پروتئين جانوری ـ تخم‌مرغ، گوشت قرمز، گوشت سفيد و لبنيات ـ را به‌طور كامل حذف كرده يا در حد قابل‌توجهی كاهش داده‌اند.

اقتصاد کشور با چندين ابرچالش روبرو است. رشد اقتصادی منفی، نرخ بيکاری دو رقمی، تورم مزمن، فقر گسترده، تعميق شکاف طبقاتی، تمرکز ثروت در دست لايه نازکی از جامعه و انباشت فقر در گروه های کم درآمد، حجيم شدن تهيدستان و حاشيه نشين ها، ورشستگی صندوق های بازنشستگی، بحران نظام بانکی، کسری بودجه، ساختارهای معيوب اقتصادی، مديريت ناکارآمد و مافيائی شدن قدرت و ثروت از جمله آن ها است. در کنار ابرچالش ها، بايد تحريم های فلج کننده دولت امريکا را نام برد که بر اقتصاد کشور و به ويژه برصدور نفت و معاملات بانکی تاثيرات مخرب گذاشته است. شرکت اطلاعات کالا (کپلر)، در ۱۲ شهریور اعلام کرد متوسط صادرات نفت ایران در هشت ماه ابتدائی سال جاری میلادی روزانه ۲۸۷ هزار بشکه بوده است. صادرات نفت ایران در دوران قبل از تحریم‌های آمریکا، دو میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه بود که تقریباً ۹ برابر حجم کنونی صادرات نفت ایران است. به گفته معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان برنامه و بودجه، شدیدترین مرحله تحریم، نفت در برابر غذا بود، اما الان در شرائطی هستیم که این ها حتی برای غذا و دارو اجازه فروش یک قطره نفت را نمی‌دهند. بگفته او حتی اگر نفت به فروش برسد، «امکان تبادل مالی» وجود ندارد.

در عين حال اقتصاد ایران كه به جهت سياست ها و عملکرد مخرب حکومت و تحت تأثیر شرایط تحریم در حال كوچك‌ شدن است، با شیوع كرونا آسیب‌های جدی‌تری را تجربه می کند. بخش خدمات كه سهم بالائی در تولید ناخالص داخلی ایران دارد، در جریان كرونا آسیب جدی دیده، بيکاری و فقر افزايش يافته و رکود اقتصادی تعميق يافته است.

تاب آوری اقتصاد کشور

پژوهشی در مورد آمريکای جنوبی بين سال های ۱۹٨۴ تا ۱۹۸۸ نشان می دهد که هيچ رژيم غيردموکراتيک نتوانست با داشتن رشد اقتصادی منفی در سه سال متوالی دوام بيآورد، در حالی که درصد کلی احتمال بقای رژيم های غيردموکراتيک با داشتن رشد اقتصادی منفی در سه سال متوالی تنها ۳۳ درصد و برای رژيم های دموکراتيک ۷۳ درصد بود.

اقتصاد کشور در سه سال متوالی با رشد منفی، تحريم های فلج کننده اقتصادی و با آسيب های ناشی از شيوع کرونا مواجه است. با اين وجود جمهوری اسلامی هم چنان پايدار است و اقتصاد کشور هنوز زمين نخورده است. لازم است دلايل پايداری حکومت را جداگانه بررسی کرد؛ ولی بحران ها موجب کاهش شديد تاب آوری اقتصاد کشور شده است.

بر اساس گزارش معاونت بررسی‏های اقتصادی اتاق تهران، وضعیت تاب‏آوری اقتصاد کشور در سال ۲۰۱۹، بسیار وخیم بوده است، به‏ نحوی‏ که اقتصاد کشور در بین ۱۳۰ کشور موردبررسی، رتبه ۱۲۰ را در این شاخص کسب کرده و بر اساس گزارش شکنندگی ۲۰۱۹، کشور ایران با کسب امتیاز ۸۳ در میان ۱۷۸ کشور جهان در «وضعیت هشدار بالا» قرار گرفته است، به‏ طوری‏ که در برابر تکانه‏ های احتمالی ناتوان از تطبیق به‏ موقع با شرایط بحرانی است. گزارش سال ۲۰۲۰ نشان می دهد که وضعیت ایران ۵ پله افت کرده و جایگاهش در شاخص تاب‏آوری جهانی سال ۲۰۲۰ رتبه ۱۲۵ از میان ۱۳۰ کشور را کسب کرده است.

ارزيابی برخی اقتصاددانان اين است که در شرایط تداوم وضعيت موجود، اقتصاد کشور يک سال تا دو سال بيشتر تاب نخواهد آورد و زمين گير خواهد شد و با تشديد بحران سياسی و خيزش اعتراضی مردم روبرو خواهد گشت.

اين وضعيت قابل دوام نيست. با اين وجود جمهوری اسلامی حاضر به تغيير نيست و هم چنان سياست های فاجعه بار را پيش می برد، به دشمنی با امريکا و اسرائيل ادامه می دهد، مذاکره با دولت امريکا را نمی پذيرد، سياست های توسعه طلبانه در منطقه را کنار نمی گذارد و دست از اعدام، کشتار و به بند کشيدن فعالان سياسی و مدنی برنمی دارد. رژيم ايران کشور ما را به سوی فاجعه می برد. راه جلوگيری از اين فاجعه، گذار از جمهوری اسلامی و استقرار حکومت جمهوری سکولار دموکرات است.