من هم یکی از آنان بودم!

دهه ‫ی پنجاه خورشیدی، سال‌های اعتقادات راسخ، سال‌های نزاع‌های ایدئولوژیک، سال‌های بیانیه‌ها و اطلاعیه‌ها، سازمان‌ها و مبارزات انقلابی، بحث‌های بی‌انتها درباره‫ ی جبهه، حزب طبقه‌ی کارگر، سال‌های برحق بودن مبارزه‌ی مسلحانه پیشتاز، مائوئیسم، بورژوازی کمپرادور، خرده‌بورژوازی، اپورتونیسم، رویزیونیسم، سال‌هایی که آزادی، دموکراسی، عدالت اجتماعی، حقوق بشر، برابر حقوقی زنان، اقوام، مذاهب، همه و همه از چهارچوب بینش مبارزه‌ی طبقاتی می‌گذشت و صداقت انقلابی در جان‌فشانی و عمل‌کرد مبارزاتی جستجو می‌شد.

در این دوره بود که چریک‫های فدائی خلق پا به عرصه ‫ی وجود گذاشتند.

چریک‫ها فرزندان مردمی از لایه ‫های مختلف جامعه بودند با ارزش‫ها، عادت‫ها و سنت‫های خانوادگی و فرهنگی گوناگون که به خانه‫ های تیمی روان شدند و هرکدام با اخلاق‫، روحیات و سلیقه‫ های متفاوت در کنار هم به نبردی مشترک روی آوردند.

در سال‫های پایانی رژیم شاه، فرهنگ و سنت و آداب و رسوم قدیمی و مذهبی، هم‫چنان بخش اعظم جامعه و خانواده‫ های ایرانی را زیر سیطره‫ ی خود داشت؛ هرچند در یکی دو دهه‫ ی پایانی، زنان از نظر حقوق اجتماعی‫ امتیازاتی به دست آورده بودند. اما بخش وسیعی از کشور به‌کندی از زیر سلطه‫ ی رسوبات دیرینه بیرون می‫ آمد و مقاومت فرهنگی در زیر پوست جامعه ادامه داشت.

در چنین شرایطی طبیعی است که دختران به‌ مراتب با محدویت خانوادگی، رسومات و فشارهایی مانند آبرو، حیثیت خانوادگی و «حرف مردم» روبرو بودند. با وجود موانع و مشکلات فرهنگی که ریشه در بطن جامعه و فرهنگ اجتماعی و خانوادگی داشت، دختران جوان پا به‌ پای پسران از جنبش نوپا حمایت و به شکل‫های مختلف به آن یاری رساندند.

ما که از فقر و بی‌عدالتی در جامعه رنج می‫بردیم با هم‫دری و انسان‫دوستی و عدالت‫خواهی به فعالیت سیاسی روی آوردیم.

من از نسل آن زمانم، از کودکی و نوجوانی با مفهوم فقر و بی‫عدالتی آشنا شدم. کنجکاو و پرسشگر بودم که بدانم علت وجود بدبختی‫ و رنج مردم چیست؟ وقتی خواستم از طریق مطالعه و شناخت جامعه حرکت کنم، تمام راه‫ها را به روی خود بسته دیدم.

در دبستان، وقتی همکلاسی‫ ام دفتر برای نوشتن مشق نداشت؛ دیگری که با کفش پاره و سوراخش به مدرسه می‫آمد و خجل و شرمنده بود؛ همکلاسی دیگرم نانی برای خوردن نداشت و با سه روز گرسنگی زرداب قی می‫کرد و بی‫هوش می‫شد؛ وقتی پسر همسایه یک قران پول می‫گرفت احساس می‫کرد ثروتمندترین بچه‫ ی دنیاست؛ وقتی فاطمه کارگر خانه ‫های ثروتمندان با دستان پینه‌بسته و پوست ترکیده ‫اش که خون از آن بیرون می‫زد، لباس‫ها را در آب سرد زمستان می‫شست و مادرم برای التیام به او وازلین می‌داد؛ وقتی همسایه پولی نداشت تا برای کودک بیمارش دارویی بخرد و با اشک چشمانش نظاره ‫گر تنفس سنگین ‫اش بود...؛ چگونه می‫توانستم به آن همه فقر بی ‫تفاوت باشم، آن را ندیده بگیرم، علتش را نپرسم و چاره ‫ناپذیرش بدانم.

اواسط دهه ‫ی چهل من دختری چهارده پانزده ساله بودم که با راهنمائی دایی ‫ام زنده‫ یاد رحیم کریمیان، رمان‫های اجتماعی چون بینوایان، مادر ماکسیم گورکی، جک لندن، رزفرانس، همینگوی و ... مطالعه کردم، چشمانم به روی مسائل اجتماع گشوده شد.

اگر تا آن زمان فقط در اطراف خود، نظاره ‫گر تبعیض و شکاف اجتماعی بودم، اینک دریافتم که انسان موجودی اجتماعی است و در هر جایی که زندگی می‫کند نمی‫تواند فقط به خود بیندیشد و به هم‌نوعانش بی ‫تفاوت باشد که بعضی از آنان به نان شب هم محتاج بودند.

تو که از محنت دیگران بی‌غمی
نشاید که نامت نهند آدمی!

روزی که در ویترین تنها کتاب‫فروشی شهر ساری، کتاب خوشه ‫های خشم جان اشتاین بک را دیدم و برای خرید مراجعه کردم فروشنده گفت: همین یکی است! فروشی نیست! پرسیدم خُب کتاب خرمگس را داری؟ با نیم‌خنده‫ای گفت: دختر جان، با این کتاب‫ها چکارداری؟ در این سن و سال برو رمان‫های عاشقانه بخوان! از این کتاب‫ها زیاد دارم. مرد جوانی که روی چهارپایه نشسته و ظاهراً مشغول روزنامه بود، سرش را بلند کرد و نگاهی به من انداخت! فردای آن روز رئیس دبیرستان مرا برای بازجوئی به اتاقش فراخواند. بعد از نصیحت زیاد، توصیه کرد که به جای کتاب‫های «آن‫چنانی!» بروم «زن روز» بخوانم. و گرنه، گزارشم را به «مقامات بالاتر» خواهد فرستاد. این‫جا بود که فهمیدم اگر بخوانم و بخواهم که بدانم در دنیا و کشورمان چه می‫گذرد، علت این وضعیت چیست و ...؟ راه همواری در پیش نخواهم داشت. کاش این مشکلات فقط همین بود. من به عنوان یک دختر جوان با قید و بندهای خانوادگی و فرهنگی هم روبرو بودم که فشار مضاعفی را بر اکثر دخترانی چون من وارد می‫کرد.

کمی دیرتر دانستم تنها من نیستم که به این مسائل حساسیت نشان می‫دهم، صدها و هزاران دختر دیگر هم فقط به خود نمی‫اندیشند.

از آن‫جا که دیکتاتوری همه‫ ی راه‫های انتخاب آزادانه و قانونی را به روی نسل جوان تشنه ‫ی آگاهی بسته بود، جوانان پرشور و جستجوگر به سوی افکار انقلابی و رادیکال مارکسیستی- لنینیستی یا اندیشه ‫های سیاسی- مذهبی انقلابی روی آوردند. چنین بود که هریک جداگانه، برای نجات هم‫ میهنان محروم و رنجدیده‫ ی‫ مان، چاره را در مبارزه‫ای بی‫ امان علیه خفقان رژیم شاه دیدند؛ مبارزه‫ای که در آن هرگونه مدارا با دشمن مردم، تزلزل و سستی جلوه می‫کرد.

سخت‫گیری‫ها را از خودمان آغاز کردیم. به تدریج تمام پیوندهای خانوادگی و هر آن‫چه را که مانع راه مبارزه به نظر می‫رسید کنار گذاشتیم. حتا عواطف عاشقانه‫ را در خودمان سرکوب کردیم؛ به این باور رسیدیم تا وقتی ظلم هست و هم‫ میهنان‫مان در رنج و بدبختی به سر می‫برند، دیگر جایی برای عشق‫ ورزیدن نیست. برای این که بهتر با دشمن مردم و ارگان‫های آن مبارزه کنیم، تمام مدارک شناسائی و عکس‫های خانوادگی را از بین می‫بردیم. باید با خانواده‫ی خود برای همیشه وداع می‫کردیم. ازدواج و برقراری روابط عاطفی ممنون بود. ما خودمان را برای مبارزه‫ای خونین، دستگیری و شکنجه و اعدام آماده می‫کردیم. در این راه بهترین‫های‫مان را از دست دادیم، شکنجه‫های بسیار دیدیم و همه را جزو مبارزه می‫دانستیم. بر خاموش شدن شمع زندگی عزیزی، حتا حاضر نبودیم قطره‫ی اشکی به چشمان‫مان راه یابد زیرا بروز احساسات انسانی ‫مان مانعی در راه مبارزه‌ی قاطعانه به حساب می‫آمد. آری؛ ما تمام توان خود را بدون هیچ تفکیک جنسیتی در راه مبارزه گذاشته بودیم. بر این نظر بودیم که عمر متوسط هر چریک شش ماه بیشتر نخواهد بود.

گرچه زنان پیش از مبارزه‌ی چریکی در مبارزات ملت ایران حضور داشتند و زندگی تشکیلات حزبی را هم تجربه کرده بودند. ولی متأسفانه مبارزات آنان توسط حکومت سرکوب و نابود شد و حتا تجارب آنان به نسل بعدی که من هم یکی از آن‫ها بودم نرسید. در پی شرکت زنان در مبارزه‌ی چریکی، موج به کلی تازه‫ای از روی‫آوری زنان به مبارزه‌ی سیاسی آغاز شد. فقط شمار نه‌چندان زیادی به فعالیت چریکی ملحق شدند. آن نوع مبارزه با جنگ و گریز دائمی، نمی‫توانست طیف بزرگی از زنان علاقمند را سازمان دهد و به رشد فکری و سیاسی آنان کمک کند.

شرایط مبارزه‫ی چریکی بسیار سخت و طاقت ‫فرسا بود. زنان با توجه به ویژگی‫ها و عواطف زنانه در شرایط مبارزه‌ی مسلحانه گرچه پابه‌پای مردان در همه‫ی عرصه ‫ها بدون تبعیض شرکت داشتند، در واقع فشار و سنگینی بیشتری را تحمل می‫کردند. هر ماه و سال تعدادی از رفقای چریک در درگیری ‫ها کشته می‫شدند و بعضی از آنان که زنده دستگیر شده بودند شکنجه و اعدام می‫شدند. دربدری و فرار دائمی، سازماندهی مکرر و متلاشی شدن واحدهای تشکیلاتی و...، فشار زیادی بر احساس و عواطف همه‌ی چریک‫ها وارد می‫کرد. زنان با کوشش مضاعفی جلوی احساسات خود را می‫گرفتند تا نقطه ضعفی نشان ندهند. چگونه می‫توان در قالب کلمات و جملات، زندگی در شرایط نیمه‌گرسنگی، جنگ و گریز و یا گریز مستمر، از دست رفتن مداوم وسائل و اموال سازمانی و منابع انسانی و ارتباطات و کمک‫های پشت جبه ه‫ای و مالی و به طور کلی زیستن در زیر سایه مرگ و کشته شدن «در هر لحظه» را به تصویر کشید! زنان‫ دوشادوش مردان در راه رهائی از ستم و استبداد و خودکامگی، بدون هیچ ادعا و خواسته‫ای مستقل، مبارزه می‫کردند. سازمان چریک‫های فدائی خلق ایران معتقد به برابر حقوقی زنان و مردان و رفع هرگونه ستم جنسیتی بود اما این اصل را یکی از ارکان مبارزه طبقاتی و برقراری عدالت اجتماعی می‫دانست و اصولاً فرصتی برای سازماندهی مستقل مبارزه‌ی زنان هم نداشت.

زنان و مردان چریک قهرمان نبودند. مانند من و تو خواننده‌ی این سطور انسان بودند، جوان و پرشور بودند، دلی تپنده و قلبی مهربان آکنده از مهر و دوستی خلق، کارگران و زحمت‫کشان و همه‌ی محرومان و ستم‫دید‫گان جامعه داشتند. با ظالمان و استثمارکنندگان، با دزدان و غارت‫گران اموال ملت سخت دشمن و خواهان مجازات آن‫ها بودند. در این راه بسیاری از دست رفتند و معدودی مانند من باقی ماندند *.

یاد و خاطره‫ی جان‫باختگان راه آزادی گرامی باد!

25 فوریه 2021 استکهلم

*توضیح: بخشی از خاطراتم را از دوره‫ی فعالیت چریکی‫ را در کتاب «راهی دیگر» جلد اول، نوشته‫ام. این کتاب روایت‫هائی «در بود و باش چریک‫های فدائی خلق» است که به کوشش تورج اتابکی و ناصر مهاجر گردآوری شده است.
* عکس شهدای زن فدایی