در پانزده آوریل سال جاری (2023) جنک فاجعه باری بین ارتش رسمی سودان (تحت رهبری عبدالفتاح برهان) و نیروی واکنش سریع ( درواقع-و از این پس...جنجوید ) (تحت رهبری محمد حمدان- حمدتی) شروع شد و اکنون بیش از سه هفته است که این جنگ ادامه دارد.
علت جنگ به طور علنی و روشن اظهار نشده است. به نظر میرسد چاشنی جنگ کنونی، اختلاف نظر برسر دوره ی زمانی بود که قرار بود سازمان جنجویدها در ارتش رسمی ادغام شود. ارتش میگفت در طول دو سال، ولی جنجویدها میگفتند در طول ده سال.
طرفین متخاصم -دستگاه ارتش و جنجوید - هیچ برنامه ی روشنی اعلام نکرده اند. جنگ بر سر قدرت ( سیاسی و اقتصادی) است. یک طرف قرمانده کل ارتش منظم - عبدالفتاح برهان - و طرف دیگر حمدتی است. برهان یک ارتشی - معادل افسران ارتشی معمولیست. او در مصر دوره ی نظامی دیده است . طرف دیگر - حمدتی - هیچ سابقه ای بجز جنایات وحشیانه در دارفور ندارد. او حتی یک دیپلم دبیرستان ندارد.
مرکز جنگ همان پایتخت کشور - شهر خرطوم - است. شاید بقیه ی کشور شانس آورده باشند (جنگ در 8 ایالت - از 13 ایالت سودان با شدت و اهمیت کمتری در گرفته است ) ولی مردم خرطوم (با جمعیتی قریب هشت ملیون نفر) گرفتار جنگ بی امانی شده اند که هیچ راه فراری برایشان نمیگذارد. آب و برق شهر قطع شده اند. مردم شهر نمیتوانند برای خرید معمولی مواد غذائی از خانه شان خارج شوند.
گزارشهائی از چپاول اموال مردم -در مناطق تحت تصرف جنجویدها - شنیده شده اند. بارها و بارها آتش بس (برای ایجاد فرصت فرار یا خرید مایحتاج ) بین دو طرف جنگ توافق شده ولی خود جنگ ادامه پیدا کرده (هر دو طرف تقصیر شکستن آتش بس را به گردن همدیگر انداخته اند ). تصور کنید در شهری که زندگی میکنید -جنگی در بگیرد - یکباره و بدون اطلاع و امادگی قبلی -. آن وقت تصور کنید برای سه هفته آب و برق ندارید و نمیتوانید برای تهیه ی آذوقه از منزل خازج شوید.
معلوم نیست کدام طرف دست بالا را دارند. جنگ میتواند ادامه پیدا کند. جنگ به کشته شدن صدها غیر نظامی منجر شده است ولی ادامه ی این فاجعه میتواند به مرگ هزا ران نفر بیشتر منجر شود. خطر از هم فروپاشی - و بازپسهای بمراتب وسیعترش درکشورهای همسایه ی سودان در شمال افریقا - کاملا جدیست.
نقش نیروهای خارجی - سودان کشور بزرگی است که دارای منابع عظیم و متنوعیست و به همین دلیل طمع نیروهای خارجی متعددی را برانگیخته است.
امارات متحده و عربستان زمینهای وسیع و حاصل خیزی را در سودان خریده اند که تولیدات کشاورزی آنها رامستقیما به عربستان و امارات ببرند.
منابع نقتی فراوانی در سودان کشف شده اند (البته بزرگترین منابع در حنوب سودان بودند که بعد از سالها جنگ داخلی ای که منجر به تقسیم کشور شده و به نام کشور »سودان جنوبی» در آمدند از سودان جدا شد.)
معادن طلای سودان هم مهم هستند. این منابع در جنوب سودان کنونی - عمدتادر دارفور- قرار دارند. سهم عمده سود این منابع به نفع جنجویدها و شخص حمدتی میرسند ولی روسیه (از طریق گروه مزدوران واگنر ) در آن سهیمند.
هواداران خارجی دو طرف متنوغ هستند و ترکیب عجیبی به وجود آورده اند.
ارتش منظم سودان به کمک - عمدتا - مصر وابسته است. گفته میشود که رابطه شخصی ژنرال سیسی - دیکتاتور کنونی مصر - با فرمانده ارتش سودان ، در این نزدیکی موثرند. مصر هم اکنون تعدادی هواپیمای جنگی و خلبان مصری در اختیارشان گذاشته است.
از طرف دیگر جنجویدها با شیوخ عرب رابطه دوستی دارند. سربازان جنجوید در جنگ یمن شرکت فعال داشتند ( البته ارتش سودان هم تعدادی فرستاده بود ولی فقط برای مرزبانی داوطلب شده بودند).
هوادار عمده ی جنجویدها امارات است که پشتیبانی مالی و تسلیحاتی میکند. با کمک امارات، احتمالاجنجویدها از نظر تسلیحات جنگی ازارتش رسمی سودان قویتر شده اند.
ژنرال هفتر (دیکتاتوری که حکمروای شرق لیبی است) پشتیبان دیگریست. گزارشات متعددی از کمکهای هفتر به جنجویدها وجود دارند.گفته میشود مهمات جنگی در جنگ کنونی، اهدائی هفتر هستند ودر طول جنگ کنونی هم ادامه بافته است ( اینکه مصر و هفتر در دو طرف متخاصم جنگ هستند عجیب است.زیرا هوادار عمده لیبی - در جنگ داخلی لیبی - همان ژنرال سیسی مصریست).
در عین حال رابطه ای بین جنجویدها و اتحادیه ی اروپا وجود دارد. اتحادیه اروپا مسئولیت کنترل مرزهای سودان در زمینه جلوگیری از مهاجرین افریقائی را به جنجویدها کنترات داده ولی اینکه این رابطه چقدر محکم است و ابعاد دیگراین رابطه روشن نیستند.
بر من روشن نیست که نقش کشورهای غربی (در جنگ کنونی بین دو جناج نظامی) چیست . شاید هنوز تصمیم نگرفته اند. به نظر میرسد که غرب - در لفظ - به نفع گذار مسالمت آمیز و قدرت گرفتن غیر نظامیان هستند ولی سیاست آنها در طول مدتی که حکومت موتلفه (دوران گذار) برسر کار بود مسلما کمکی به غیر نظامیان نکرد.
گذار مسالمت آمیز؟
سودان یکی از پرقدرت ترین نمونه های گذار مسالمت آمیز (تا قبل از شروع جنگ اخیر) بود. نیروهای خواهان گذار مسالمت آمیز تحت رهبری ائتلاف وسیعی از نیروها و اتحادیه های مختلف ( شامل اتحادیه های پروفسیونل منحمله پزشکان و مهندسین ) بود. این ائتلاف موفق شد که سالها مبارزات خیایانی خشونت پرهیز را رهبری کرده و به دیکتاتوری عمرالبشیر (2019) خاتمه دهد. رهبران نظامی سودان قبول کردند که حکومتی موقت در ائتلاف با نیروهای غیرنظامی (عمدتا تکنوکراتها) برای یک دوره کوتاه (21 ماه) داشته باشند. در همین دوره، نظامیان (در تحت رهبری ژنرال برهان که فرمانده ارتش بود ولی در همکاری با فرمانده جنجویدها دست به یک کودتا زدند ولی مدعی شدند که میخواهند »گذار به دموکراسی» را ادامه دهند.
حالا همین ژنرالها به جان هم افتاده اند. نیروهای خشونت پرهیز به کنار رفته اند و جنگ خونبار کنونی به سودان تحمیل شده است. چه درسهائی از این نمونه ی گذار مسالمت آمیز میگیریم؟ روشن بگویم، اینکه نظامیان حاضر باشند داوطلبانه قدرت را به غیرنظامیان واگذارکنند انتظاری غیر واقع بینانه است.
آیا گذار مسالمت آمیز ادامه پیدا میکند و یا بحران کنونی به جنگ تمام عیار داخلی (وبدتر... جنگ منطقه آی در شمال شرقی افریقا) منجر میشود؟
مجید سیادت
افزودن دیدگاه جدید