۷ سال از بنيانگذاری حزب چپ ايران می گذرد. کنگره بنيانگذاری حزب در روزهای دهم تا دوازدهم فروردین ماه سال ۱۳۹۷ (۳۰ مارس تا ۱ آوریل ۲۰۱۸) برگزار شد. کنگره بنيانگذاری حزب، کنگره وحدت سازمان اتحاد فدائیان خلق ایران – طرفداران وحدت، سازمان فدائیان خلق ایران (اکثریت) و کنشگران چپ بود که در شهر کلن برگزار گردید. نيروهای شرکت کننده در کنگره طی سه روز گفتگو، موفق شدند به آرزوی دیرپنه خود برای وحدت، جامعه عمل بپوشانند. برگزاری کنگره مشترک، محصول تلاش چندین ساله بود که بعد از افت و خيرها به ثمر رسيد و حزبی پا به حيات گذاشت که متمايز از احزاب سنتی چپ و سوسيال دموکرات است و خود را به عنوان چپ دموکراتيک و سوسياليست تعريف می کند. حزب برای برای صلح، آزادی، برابری، عدالت اجتماعی، دموکراسی و سوسياليسم دموکراتيک و عليه تبعيض و سلطه مبارزه می کند. ديدگاه و جايگاه حزب در "راستاهای عمومی برنامه" چنين بيان کرده است:
"ما بخشی از جنبش تاریخی چپ ایران و جهان هستيم و ضمن ارج‌گذاری بر دست‌آوردهای اين جنبش‌ها و با نقد نظری و تجربی آن ها، بهره گيری از انديشه های کارل مارکس، ميراث جريان های سوسياليستی و انديشه پردازان چپ و ترقی خواه و با باور به سوسياليسم، بر اين نظريم که سوسیالیسم با دموکراسی درهم تنيده و سوسیالیسم از نگاه ما، محصول روندی است آگاهانه برای دست‌یابی به جامعهٔ آزاد و انسانی که بر بستر رشد نیروهای مولد، تغییر و تحول در مناسبات تولیدی و مبارزهٔ اجتماعی علیه بهره‌کشی و تعدی و در راه تثبیت و گسترش ارزشهای سوسیالیستی شکل می‌گیرد".
چپ در ايران با سرکوب گسترده و اعدام های دهه ۶۰ به ويژه کشتار سال ۶۷ از يکسو و از سوی ديگر با فروپاشی اتحاد شوروی ضربه سنگينی خورد و نيروهای زيادی را از دست داد. چپ همزمان با هجوم راست در سطح بين المللی روبرو شد که حکم بر پايان تاريخ و پیروزِی تاریخی لیبرالیسم می داد. برخاستن چپ از زير آوار سنگين سرکوب و اعدام ها، فروپاشی اتحاد شوروی و يکه تازی راست در داخل کشور و در سطح بين المللی، نياز به زمان و بازسازی داشت.
در روند بازسازی، گرايشی از چپ ايران از نگاه به مارکسيسم به عنوان ايدئولوژی فاصله گرفت، حقوق بشر را به عنوان ارزش خود پذيرفت، به اين دريافت رسيد که سوسياليسم و دموکراسی درهم نتيده اند و سوسياليسم بدون دموکراسی به توتاليتاريسم می انجامد. اين گرايش به اين باور رسيد که در کشور ما دموکراسی و عدالت اجتماعی، گرهگاه بحران های پرشمار و درهم تنيده است و بدون استقرار دموکراسی و تامين عدالت اجتماعی، کشور ما به توسعه پايدار دست نخواهد يافت.
برپايه اين هم نظری در بين برخی جريان های چپ و نيز عده ای از کنشگران چپ، گفتگو ميان آن ها برای وحدت آغاز گرديد. از ابتدا مشخص بود که روند دستيبابی به وحدت طولانی مدت و پرفراز و نشيب خواهد بود و در ميانه راه اين و يا آن جريان و يا بخش هائی از آن ها کنار خواهند کشيد و راه خود را خواهند رفت. در روند گفتگو، بخش هائی از جريان ها از روند وحدت کنار رفتند. با اين وجود، تلاش ها برای رسيدن به وحدت ادامه يافت. چند کنفرانس حضوری برگزار گرديد، ديدگاه ها، راهبردها و اشتراکات و افتراقات مشخص گرديد. طی آن سال ها مقالات زيادی در تبيين چپ، راهبرد سياسی و الگوی حزبی تهيه و در سايت "وحدت چپ" درج گرديد.
پس از طی روند طولانی گفتگو و برداشتن موانع وحدت، منشور وحدت تهيه و تصميم به برگزاری کنگره وحدت گرفته شد. کنگره به منشور به عنوان سند مبنا رای داد. ازميان اسامی متعدد ارائه شده، "حزب چپ ایران (فدائیان خلق)" با بالاترین رای به تصويب شد. البته در کنگره سوم پارانتز برداشته شد. تشکيل حزب چپ ايران در ميان گروهی از فعالان چپ و دموکرات، رسانه ها و شبکه های اجتماعی مورد استقبال قرار گرفت.
چپ ايران پراکنده است و در طی چند دهه گذشته روند جدائی و انشعاب در بين نيروهای چپ غلبه داشت. وحدت سه جريان و بنيانگذاری حزب چپ ايران، شنا کردن برخلاف جريان بود و نشان داد که حداقل بخشی از جريان چپ، بر وحدت تاکيد دارد و نگاهش به الگوی حزبی تغيير کرده و از حزب ايدئولوژيک، سانتراليسم دموکراتيک فاصله گرفته و برای خود حقانيت تاريخی قائل نيست و به عنوان حزب سياسی چپ برای تحقق برنامه و ارزش های سوسياليستی مبارزه می کند و به تحول دموکراتيک در شرايط کنونی باور دارد و راهبرد آن گذار از جمهوری اسلامی به جمهوری سکولار دموکرات است.
يکی از مشخصه های حزب چپ ايران پذيرش گرايش های مختلف نظری و سياسی در چارچوب ديدگاه چپ در درون خود است. برخی جريان های چپ بر يکدستی تاکيد دارند، گرايش های فکری و سياسی متفاوت از نظر رسمی را بر نمی تابند و مخالف فراکسيون در درون خود هستند. در اين جريان ها اختلاف نظر فکری و سياسی معمولأ به اخراج و يا به انشعاب می انجامد. در حالیکه در حزب چپ ايران گرايش ها و فراکسيون امر پذيرفته شده ای است و در اساسنامه حزب ضوابط آن درج گرديده است.
حزب از زمان برگزاری بنيانگذاری، موفق به تدوين "راستاهای عمومی برنامه" و اساسنامه خود شده که در کنگره ها به تصويب رسيده است. تا کنون علاوه بر کنگره بنيانگذاری، سه کنگره حزب هر دو سال يکبار برگزار شده و اکنون در آستانه برگزاری کنگره چهارم هستيم. در اين مدت حزب قادر شده است که جايگاه خود را در ميان جريان های چپ و اپوزيسيون تثبيت کند، در امر همکاری و ائتلاف جريان های جمهوری خواه گام بردارد و مناسبات دوستانه با اکثر جريان های اپوزيسيون برقرار کند. می توان گفت حزب اکنون به عنوان جريان نقش افرين در بين جريان های چپ و جمهوری خواه مطرح است. اميد اينکه حزب چپ ايران بتواند نقش موثرتری در تدوين مسائل نظری و برنامه ای چپ، در شکل دهی بلوک چپ و ثقل جمهوری خواهی ايفا کند.
افزودن دیدگاه جدید