«ایران و آمریکا» در مذاکره بر سر افغانستان

در یک سند دولتی در مورد توانایی دیپلماتیک، خلیل زاد، چنین آمده است:

عنوان وی نماینده ویژه ایالات متحده در آشتی افغانستان است و به او لقب خارج کننده حضور نظامی ایالات متحده از آن کشور را، داده اند. به طور مبهم، پیشینه قبلی خلیلزاد به عنوان سفیر سابق چند زبانه سابق در افغانستان، عراق، و سازمان ملل - و ماهیت وی به عنوان افشا گر متقلبان - او را در موقعیتی قرار داده است تا تعامل دیپلماتیک ایالات متحده با ایران را احیا کند و به کاهش تنش و پیشرفت اوضاع، درشرایط تنش زایی خطرناک تنشه کمک کند.

اخیراً، تحت نظارت سازمان ملل متحد (سازمان ملل)، جلسه ای در کادر «۲ +۶» برگزار شد. این مجمع اولین بار درسال ۱۹۹۶ پس از به دست گرفتن کنترل بخش های وسیعی از افغانستان توسط طالبان، در قالب شش همسایه افغانستان، روسیه و ایالات متحده، تشکیل شد، تا در مورد چگونگی ثبات افغانستان گفتگو کنند.

در گفتگوی دیجیتالی با شورای آتلانتیک در تاریخ 20 ماه مه، رزماری دیکارلو، معاون دبیر سازمان ملل در امور سیاسی و برقراری صلح، تأیید کرد که خلیلزاد در یکی از جلسات اخیر مجازی، شش به اضافه دو به همراه دیپلمات های روسیه، ایران و سایر همسایگان افغانستان حضور داشته است. وی خاطرنشان كرد كه این یك نشست "استثنایی" مقامات آمریكایی و ایرانی در زمانی است كه سایر کانال های مستقیم بسته است.

در اواخر دهه ۹۰ میلادی، این چارچوب در نبود روابط رسمی دیپلماتیک، امکان مهمی برای تعامل ایالات متحده و ایران بود. هر دو کشور از این جلسات برای ارسال سیگنال به یکدیگر استفاده میکردند و مادلین آلبرایت وزیر امور خارجه وقت آمریکا حتی در یکی از این جلسات در سال ۱۹۹٨ با هدف دیدار با همتای ایرانی خود شرکت کرد، که سرانجام در سال ۲۰۰۰ این امرعملی شد.

پس از حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱، جلسات چند جانبه منجر به مذاکرات غیر رسمی اما دو جانبه بین ایالات متحده و ایران، در مورد چگونگی ثبات افغانستان، برخورد با بازداشت شدگان القاعده و سرانجام بحث در پیرامون حمله آمریکا به عراق ادامه یافت. بیش از ده ها جلسه از این نوع، از پاییز سال ۲۰۰۱ تا ماه مه ۲۰۰۳ همراه با چیپس سیب زمینی و نوشیدنی های غیر الکلی در هتل های ژنو و پاریس برگزار شد. رایان کراکر، یک دیپلمات کهنه‌کار آمریکایی، پیش از خلیل زاد، عهده دار فراخواندن این جلسات، به نمایندگی از طرف مدیر ارشد شورای امنیت ملی کاخ سفید، بود. در آن زمان همتای ایرانی وی محمدجواد ظریف، معاون وزیر امور خارجه بود که پس از آن سفیر ایران در سازمان ملل شد و اکنون وزیر امور خارجه ایران است.

خلیلزاد، یک بومی افغان و با سوابق کار به عنوان سفیر ایالات متحده در افغانستان، عراق و سازمان ملل متحد، از تسلط خو به زبان دری خود– که بسیار نزدیک به فارسی است - برای گفتگو با همتایان ایرانی در موقعیت های گوناگونی استفاده کرده است. بر اساس شناخت او، ایران ظرفیت عظیمی برای کمک و یا ممانعت از ثبات سیاسی همسایگان خود، و در نتیجه تاثیر بالایی در پیشبرد یا عقیم ساختن منافع ایالات متحده در خاورمیانه دارد.

یکی از نقص های رویکرد سنگین دولت ترامپ به تهران این است که منافع همسایگان ایران را در پی "فشار حداکثری" قربانی کرده است. کشورهایی مانند افغانستان و عراق برای رسیدن به موفقیت باید با همسایه بزرگ خود تجارت کنند. در نتیجه، تحریم های دوباره اعمال شده توسط ایالات متحده - پس از انعقاد توافق هسته ای ایران از دو سال پیش - به همسایگان ایران آسیب رسانده و روابط آنها با ایالات متحده را پیچیده تر می کند.

تصمیم ایالات متحده، در ماه مه ۲۰۱۹ به تحریم كامل در مورد فروش نفت ایران، باعث افزایش شدید تنش در خلیج فارس و اطراف آن شد. این شامل حملات شبه نظامیان تحت حمایت ایران به نیروهای آمریکایی در عراق بود که موجب ترور فرمانده نیروی قدس قاسم سلیمانی در ۳ ژانویه سال جاری توسط آمریکا شد. در پی آن شلیک ایران به پایگاه‌های امریکا در عراق و حملاتی در ماه مارس که منجر به کشته شدن دو آمریکایی و یک شهروند انگلیس و همچنین سه سرباز عراقی، یک غیرنظامی عراقی و چند عضو شبه نظامی شد.

اما در هفته های اخیر، به نظر می رسد تنش ها تا حدودی در عراق کاهش یافته است. ایران به نامزدی آخرین نخست وزیر عراق، مصطفی ال کاظمی، با وجود آنکه به طرفداری از امریکا شناخته میشود، چراغ سبز نشان داده است، وی هنگام ترور سلیمانی، وزیر اطلاعات بود.

علاوه بر این، دیکارلو گفت که ایران در متقاعد کردن جناح های درگیر در دولت افغانستان برای دستیابی به توافق کمیته مشترک برای مذاکره با طالبان کمک کرده است، تا خلیلزاد موفق به عقد پیمان آزمایشی گردد. دیکارلو همچنین افزوده: "ایران اکنون در رابطه با حوثی ها نقش سازنده ای دارد"، البته بدون ارائه جزئیات.

ممکن است پاندمی کرونا که آسیب سختی به ایران زده است، تا حدودی دلیل منطقی رویکرد جدید ایران باشد. این نیز ممکن است که  تهران نمی خواهد پیش از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا که می تواند ترامپ و به همراه وی، "فشار حداکثر" را به دنبال داشته باشد، آمریکا را متقاعد کند. ایران به دنبال عقب نشینی نظامی ایالات متحده از کل منطقه است و همواره نشان داده است که از  توانایی ادامه بازی طولانی تر از اقدامات ماجراجویانه و ناگهانی برخی دولت های دیگر برخوردار است. ایران همچنین تمایل به تعامل با ایالات متحده را در زمان و شرایط مناسب نشان داده است. در این زمینه، «۲ +۶» دو دهه پیش مفید بود و اکنون نیز می تواند با همان کیفیت عمل کند؛ بویژه، با یک دیپلمات مانند خلیلزاد در میز مذاکره.