چگونگی پیدایش ماه

چکیده:

چگونگی پیدایش ماه موضوعی است که بسیار در باره‌ی آن بحث شده و می‌شود. اما هنوز پاسخی قطعی به آن داده نشده است. البته فرضیه­های گوناگونی درباره­ی پیدایش ماه ارائه شده‌اند.که قبول یا رد آن‌ها منوط می­شود به ارائه­ی دلایلی روشن برای هریک از آن­ها. در حال حاضر یکی از این فرضیه­ها به نام ’فرضیه­ی تصادم‘ از بیشترین درجه­ی تأیید برخوردار است. با این حال ما نمی­توانیم به دلیل پرسش­های بی­پاسخ در رابطه با این فرضیه احتمال وجود فرضیه­ی دیگری را که با داده­های عینی همخوانی بیشتری داشته باشد منتفی شده بدانیم. به بیان دیگر، هنوز یک نظریه­ی کامل درباره­ی چگونگی پیدایش ماه وجود ندارد.

مقدمه

ماه اغلب رب­النوع الهی بسیاری از اقوام و ملل محسوب می­شود. چگونگی پیدایش آن اما تاکنون دقیقاً روشن نشده است. نظریه­ی دکارت یکی از اولین تعمق­ها درباره­ی پیدایش ماه بود که پس از مرگ او منتشر شد. اولین بررسی­های تجربی در باره‌ی ماه را گالیله انجام داد. از هنگامی که گالیله برای نخستین بار بلندی­های ماه را با یاری دوربین مشاهده کرد. بسیاری چیزها مورد سوال قرار گرفت. از جمله معلوم شد که ماه مانند زمین است و تنها یک کیهان وجود دارد (ارسطو معتقد به دو جهان بود، جهان زیر ماه و جهان زَبر ماه). چند دهه بعد ایساق نیوتن نیروئی را که ماه را در مدار زمین به گردش درمی­آورد همان نیروئی دانست که زمین را دور خورشید می­چرخاند.

برای توضیح چگونگی پیدایش ماه مدل یا فرضیه­های زیادی، به‌ویژه از قرن نوزدهم به این طرف، ارائه شده است. مهمترین آن­ها ۷ فرضیه هستند که در این مقاله مورد بررسی قرار می­گیرند. یکی از این فرضیه­ها به نام ’فرضیه­ی تصادم‘ بیشترین همخوانی را با داده­های موجود، برای مثال با نتایج حاصل از بررسی سنگ­های کره ماه، دارد.

یک مدل مناسب برای ماه می­باید نه تنها از نظر فیزیکی امکان­پذیر بلکه همچنین قادر به توضیح ویژگی­های آن، مانند

چکالی و عناصر فرّار و ترکیبات آن، در مقایسه با کمیت­های مربوطه در زمین و تفاوت­های­شان باشد. برای مثال بتواند توضیح دهد که چرا ترکیباتی مانند آب و آهن در ماه کمیاب هستند، چرا ماه در یک جهت و با سرعتی ثابت دور زمین می­چرخد. تذکر: در نظر داشته باشیم اگر ما ساکنان کره ماه بودیم چرخیدن زمین به دور ماه را مشاهده می کردیم.

تاریخچه­ی پیدایش ماه

فیلسوفان در یونان قدیم در باره‌ی "عنصرهای اولیه" (آخشیجان: چهار عنصر آب، باد، خاک و آتش) که به زعم آن‌ها حاکم بر کیهان بودند سخن رانده‌اند. ارسطو کیهان را تشکیل شده از دو بخش می‌دانست: جهان ’زِیر ماه‘ (جهان ما) که دستخوش تغییر است، جائی که چوب می‌پوسد و فلز زنگ می‌زند، و فضای ’زَبر ماه‘، جائی که اجرام آسمانی در منتهای تغییرناپذیری و جاودانگی قرارگرفته‌اند.^۱

بعد از گذشت نزدیک به دو هزار سال از دوران ارسطو، گالیله با شیوه­ی جدید بررسی مسائل علمی، شیوه تجربی و نظریه­ای که می­توان آن را شیوه­ی اقلیدسی ــ گالیله­ای نیز نامید، روشی را نشان داد که تا به امروز با موفقیت روزافزون به‌کارگرفته می­شود. این روش اکنون به‌خاطر اتکاء به داده­های تجربی و قوانین اندیشیدن به‌عنوان یک روش علمی، روش علوم طبیعی، در سایر علوم نیز کارائی خود را نشان می­دهد.

از آن هنگام که گالیله برای نخستین‌بار بلندی­های ماه را با یاری دوربین مشاهده کرد همه چیز مورد سئوال قرارگرفت: ”ماه مانند زمین است. زمین یک سیاره است. نه دو جهان بلکه تنها یک جهان وجود دارد که تحت قوانین ثابتی عمل می­کند.“ نیوتن از این هم فراتر رفت: به عقیده او، نیروئی که عامل سقوط سیب از درخت می­شود همان نیروئی است که ماه را در مدار زمین به گردش در می­آورد و باز همان نیروئی است که زمین را دور خورشید می­چرخاند. این نیروی جاذبه عام بوده و برای توجیه حرکت سیاره­ها بر آن استناد می­شود.^۲

کهن­ترین مدرک اروپائی در باره­ی کره­ی ماه سنگی است. در نُوس Knowth در ایرلند از ۵ هزار سال پیش که در سال ۱۹۹۹ توسط منجم کانادائی فیلیپ استوک Philip Stooke کشف شد. بر روی این سنگ خطوطی دیده می­شود که شباهت‌هائی به آنچه از کره­ی ماه مشاهده می­شود دارند (تصویر۲)

تصویر۲: نمای ماه بر روی سنگی از ۵۰۰۰ سال قبل

سند تاریخی دیگر نمائی است از کره ماه، جنب خورشید و ستارگان، روی صفحه­ی برنزی مدوری مشهور به صفحه­ی

نبرا (تصویر۳). قدمت نبرا بالغ بر ۳۷۰۰ تا ۴۱۰۰ سال است و در ۴ ژوئیه ۱۹۹۹ در نبرا Nebra، آلمان، کشف شد. نبرا اکنون در موزه­ی باستانی شهر هاله (آلمان) نگهداری می­شود. قطر این صفحه حدود ۳۲ سانتیمتر، ضخامت آن بین ۱٫۷تا ۴٫۵میلیمتر و وزن آن برابر با ۲٫۳ کیلوگرم است. طلاکاری­های روی این صفحه قدمت تاریخی کمتری دارند.

تصویر۳: صفحه ­ی نبرا

ماه در زمان‌های گذشته‌ی دور اغلب رَب‌النوع اِلهی بسیاری از اقوام و ملل محسوب می­شد. برای مثال، خدای مؤنث مصریان آیزیس Isis نام داشت، یونانیان آن را آرتیمس Artemis، سلن Selene و هکات Hekate می­خواندند و رومیان لونا Luna و دایانا Diana . سومری­ها آن را خدای مذکر می­دانستند و نانا Nana می­نامیدند.

مدل یا نظریه­ی مناسب

یک مدل یا نظریه­ی مناسب برای توضیح چگونگی پیدایش ماه می­باید نه تنها از نظر فیزیکی امکان­پذیر باشد، بلکه همچنین می­بایستی با ویژگی­های ماه و یا سیستمی به نام ’سیستم زمین و ماه‘ همخوانی داشته باشد و توضیح دهد که چرا برای مثال:

     ۱. چگالی ماه g/cm³ ۳٫۳ کمتر از چگالی زمینg/cm³  ۵٫۵۳ است؟است؟

     ۲. عناصر فرّار در ماه در مقایسه با زمین نادر و در نتیجه ترکیباتی مانند آب و آهن در آن کمیاب هستند؟

     ۳. ترکیبات ایزوتوپی سنگ­های پوسته­ی زمین و سطح ماه، برعکس مابقی اجرام منظومه­ی شمسی، حدوداً مشابه یکدیگر    

     ۴. هستند؟

      تکانه­ی زاویه­ای ’سیستم زمین و ماه‘ بطور غیرعادی بالاست؟

     ۵. ماه در یک جهت و با سرعتی یکسان به دور خود و زمین می­چرخد. چرا ماه همواره یک طرف خود را به ما نشان

         می­دهد؟         

     ’سیستم زمین و ماه‘

     در منظومه­ی شمسی هیچ سیاره­ای به جز زمین وجود ندارد که نسبت بزرگی آن با یکی از قمرهایش قابل مقایسه با نسبت

     بزرگی زمین و ماه باشد؛ نسبت خاصی که به ما امکان می­دهد تا از زمین و ماه به‌عنوان یک سیستم واحد، یعنی ’سیستم 

 زمین- ماه،‘ صحبت کنیم. بی­شک پیدایش ماه یا ’سیستم زمین- ماه‘ را می­باید در راستای پیدایش کل منظومه­ی شمسی     مطالعه کرد، منظومه­ای که از رُمبش گرانشی مِه­های گازی خورشیدی به‌وجود آمده است. مرکز این منظومه را جرم عظیمی به نام خورشید، دربرگیرنده­ی بخش عمده­ی مه­های گازی، تشکیل می­دهد. از مِه­های گازی باقیمانده شبه سیاره‌های کوچکی شکل می­گیرند که در طول زمان با گردهمائی­شان سیاره­های دوران اولیه را به‌وجود می­آورند.

در ادامه­ی این پروسه­های نسبتاً طولانی اغلبِ شبه سیاره‌های کوچکِ باقی­مانده یا به سیاره­های نوظهور سقوط می­کنند و یا توسط آن­ها به حاشیه­ی منظومه­ی شمسی و یا حتی به بیرون از آن پرتاب می­شوند. در این دوران و اوضاع و احوال بود که ماه و با آن سیستم زمین – ماه به‌وجود آمد. در این­باره فرضیه­های مختلفی وجود دارند

فرضیه­ها درباره­ی چگونگی پیدایش ماه

به نظر می­رسد یکی از اولین تعمق­ها درباره­ی پیدایش ماه نظریه­ی رِنه دکارت است که در سال ۱۶۶۴، یعنی چندی پس از فوت دکارت، منتشر شد. از قرن نوزدهم تاکنون چندین فرضیه (که گاهی از آن­ها به اشتباه به‌عنوان نظریه نام‌برده می­شود) درباره­ی پیدایش ماه و یا سیستم زمین ـ ماه ارائه شده­اند که مهم­ترین آن­ها ۷ فرضیه­ی زیر هستند:

فرضیه­ی ماه کوچک و ماه بزرگ

این فرضیه در اصل معتقد به وجود دو ماه برای سیاره­ی زمین در گذشته­ی دور است. بدین صورت که جنب یک ماه نسبتاً بزرگ یک ماه کوچک با قطر ۱۲۰۰ کیلومتر نیز وجود داشته است. پس از گذشت میلیون­ها سال این دو با یکدیگر تصادم کرده تشکیل یک ماه، یعنی ماه کنونی، را داده­اند. این فرضیه به ما امکان آن را می­دهد تا اختلاف نمای دو طرف ماه کنونی را توضیح دهیم (تصویر۴و۵).

                                تصویر۴: روی ماه                                                               تصویر۵: پشت ماه

فرضیه­ی ماه­های زیاد

در سال ۱۹۶۲ توماس گُلد Thomas Gold فرضیه­ی ماه­های زیاد را مطرح کرد. این فرضیه در همان سال­ها توسط  گُوردن مک دونالد Gorden J. F. MacDonald به‌شکل فرمال (صوری) ارائه شد و مدت زمان کوتاهی از محبوبیت خاصی نیز برخوردار بود.^۳ اما در عمل، یعنی پس از بررسی ترکیبات ایزوتوپی سنگ­های ماه (انتقال یافته به زمین توسط سفینه­ی آپُلُو) ، تکذیب شد. فرضیه­ی ماه­های زیاد بر این اساس بنا شده بود که زمین قادر است اجسام کوچک آسمانی را به‌طرف خود بکشاند اما نه یک جسم بزرگ را. اجسام کوچک، پس از شروع به چرخش دور زمین، مدارشان به‌خاطر جزر و مدها مدام به دورتر از زمین رانده شده و در طول حدود یک میلیارد سال با یکدیگر تصادم کرده و از قطعات­شان ماه کنونی شکل گرفته است. این فرضیه اما توضیح نمی­دهد چرا یک ­چنین پروسه­ای تنها در مورد زمین اتفاق افتاده است و نه هم‌چنین در مورد سیاره­ی مریخ با دو ماه کوچک و یا چرا سیاره­های داخلی اصولاً فاقد ماه هستند.

فرضیه­ی کِشِشی

این فرضیه بر آن است که  زمین و ماه در نواحی مختلف منظومه­ی شمسی به‌وجود آمده‌اند و در یک برخورد نزدیک به هم زمین ماه را توسط نیروی گرانشی به‌طرف خود کشانده است. این فرضیه را توماس ج. جکسون سی Thomas J, Jackson See قریب یک قرن پیش، در سال ۱۹۰۹، پیشنهاد کرد.^۴ فرضیه­ی کششی قادر است تکانه­ی بالای سیستم زمین ـ ماه و همچنین اختلاف چگالی­های زمین و ماه را به خوبی توضیح دهد. اما قبول حادثه­ای که منجر به تشکیل سیستم زمین ـ ماه گردد مشروط می­شود به وجود یک مدار کاملاً خاص و یک چنین چیزی رویدادی بسیار نادر به‌نظر می­آید، به این خاطر که چنان رویدادی به‌‌معنای آن است که ماه می­بایستی در یک زمان نسبتاً کوتاهی به مرز ’رُش Edouard Albert Roche ‘ رسیده باشد. ”رُش“ ملاکی است برای تعیین میزان پایداری درونی یک جسم آسمانی در حال چرخش به دور یک جسم آسمانی دیگر که در آن نیروهای گرانشی با نیروهای جزر و مدی در مقایسه با یکدیگر قرار می­گیرند. فرضیه­ی کششی هیچ توضیحی در باره­ی کمیابی عناصر فرّار و عنصر آهن در ماه، در مقایسه با مقدار آن­ها در زمین، نمی­دهد. این فرضیه هم‌چنین قادر به توجیه شباهت ترکیبات ایزوتوپی زمین و ماه نیست.

فرضیه­ی دوخواهران

این فرضیه را کارل فریدریش فون وایتزَکر Carl Friedrich von Weizsäcker، فیزیکدان آلمانی ۲۰۰۷ـ۱۹۰۲، در سال ۱۹۴۴، پس از پژوهش­های عمده از جانب رُش، ارائه کرد.^۵و۶ البته اولین طرح کیفی مربوط به این فرضیه از امائول کانت Immanuel Kant فیلسوف معروف آلمانی است که در کیهان­شناسی خود در سال ۱۷۵۵ به رشته­ی تحریر درآورده بود. بنا بر توضیحات کانت، زمین و ماه از تراکم مه­های گازی و گرد ‌و ‌غبار ماقبل خورشیدی به‌صورت دو سیاره­ی مستقل از هم به‌وجود آمده­اند. سهم عمده­ی مواد نامبرده نصیب زمین شده و از مابقی آن کره­ی ماه شکل گرفته است. در این فرضیه نیز پرسش­هائی هست که تاکنون بی­پاسخ مانده­اند، از آن‌جمله این پرسش: اگر زمین و ماه در جوار یکدیگر از تراکم مواد مشترک به‌وجود آمده باشند، چرا چگالی و مقدار عناصر فرّار آن­ها اختلاف زیادی با یکدیگر دارند؟ و همین­طور پرسش­های مربوط به زاویه­ی شیب ۵ درجه­ای سطح مدار ماه نسبت به سطح مدار زمین و سهم بالای تکانه­ی زاویه­ای ماه در مقایسه با تکانه­ی زاویه­ا­ی زمین.

فرضیه­ی جدایش                      

فرضیه­ی جداشدن ماه از زمین را جورج داروین George Howard Darwin، فرزند چارلز داروین، در سال ۱۸۷۸ مطرح کرد.^۷و۸ بنا بر این فرضیه، زمین در آغاز پیدایش خود به شکل یک مایه­ی غلیظ و در حال چرخش سریع به دور خود بوده است. به دلیل حالت­های بی­ثبات آن دوران، بخشی از زمین یا به اصطلاح ”قطره­ای“ از مایه­ی غلیظ جداشده و با گذشت زمان به‌شکل ماه کنونی درآمده است. در سال ۱۸۸۲ اُسموند فیشر Osmond Fisher، زمین­شناس، در تایید این فرضیه^۹ اظهار می­کند که اقیانوس آرام هنوز هم جراحت وارده به زمین در نتیجه­ی چنان واقعه­ای را نشان می­دهد و بزرگی ماه با حجم موادی که از ناحیه­ی خط استوا جدا شده است مطابقت دارد. همخوانی چگالی ماه با چگالی پوسته­ی زمین نیز تایید دیگری است بر فرضیه­ی جدا شدن ماه از زمین. اما این فرضیه هیچ دلیل قانع کننده­ای درباره­ی سرعت مشخص و زیاد زمین به دور خود ارائه نمی­دهد، سرعتی که در آن دوران به‌خاطر وجود اصطکاک زیاد جزر و مد برای تکانه­ی زاویه­ای امروز سیستم زمین ـ ماه لازم است. اما نتایج به‌دست آمده از تحقیقات بر روی صفحات تکتونیک نادرستی ادعای جدا شدن ماه از ناحیه­ی خط استوای زمین را رد می­کند.

فرضیه­ی اُپیک

شکل­گیری ماه از مواد بخارشده­ی زمین پیشنهادی بود از جانب ارنست اوپیک Ernst Oepik^۱۰ در سال۱۹۰۰. این فرضیه معتقد است زمین در آغاز پیدایش خود خرده تکه­هائی را که در اطراف آن در گردش بودند توسط نیروی گرانشی بسوی خود کشانده است و بر اثر اصابت آن­ها با زمین به مرور زمان دمای زمین تا ۲۰۰۰ درجه سانتی­گراد بالا می­رود. در نتیجه مقدار زیادی از مواد پوسته­ی زمین بخار شده و از آن دور می­شوند. عناصر سبک مواد بخارشده توسط بادهای خورشیدی به دورتر دمیده شده و عناصر سنگین­تر تقطیر می­شوند. مواد تقطیر شده با مجموعه­ای از خرده اجسام موجود در اطراف زمین تشکیل ماه ابتدائی را داده که با گذشت زمان به‌صورت ماه کنونی درآمده است. از آنجا که این پروسه­ها پس از شکل­گیری هسته­ی زمین به‌وقوع پیوسته­اند، یعنی زمانی که مقدار آهن در پوسته­ی زمین تقلیل یافته بود، قابل فهم است که چرا فرضیه­ی اوپیک به‌طرز جالبی با خواص ژئوشیمی ماه مطابقت دارد. اما این فرضیه قادر نیست به‌عنوان مثال مسئله­ی تکانه­ی زاویه­ای زمین ـ ماه را توضیح دهد.

فرضیه­ی تصادم

طبق فرضیه­ی تصادم، زمین اولیه با یک جسم بزرگ تصادم کرده و از مواد جدا شده از این دو کره­ی ماه شکل‌گرفته است. فرضیه­ی تصادم داده­های موجود را در مقایسه با فرضیه­های پیشتر ذکر شده بهتر توضیح می­دهد، بی­آنکه کامل و یا قطعی تلقی شود. فرضیه­ی تصادم را از جمله ویلیام هارتمن William Hartman و دونالد دِیوِیس Donald R. Davis ارائه کردند. بنا بر این فرضیه­­، در مرحله­ی آغازین شکل­گیری سیارات یکی از آن­ها به نام Theia، یعنی مریخ اولیه که اندکی بزرگتر از حال حاضر بود، با سیاره­ی دیگری به نام Gaia، زمین کنونی ما، تصادم می­کنند.^۱۱ Gaia در آن دوران حدود نود درصد جرم کنونی زمین را داشت. تصادم  این دو باهم نه بطور مستقیم بلکه به شکل برخوردی لغزشی بوده است. به‌طرزی که مقدار زیادی از مواد پوسته­ی آن­ها به مدار دور زمین پرتاب شده و از آن­ها در زمانی کمتر از صد سال ماه  شکل‌گرفته و نیروی گرانشی آن مابقی مواد اطراف را به خود جذب و پس از قریب ده هزار سال به شکلی که اکنون ملاحظه می­کنیم درآمده است. ماه در آغاز در فاصله­ای نزدیک به صدهزار کیلومتر به دور Gaia می­چرخیده است. سرعت چرخش آن به دور خود پس از تصادم با Theia می­باید که بیشتر شده باشد. به این دلیل که شرایط حاکم آن زمان سبب تولید نیروهای جزر و مدیِ بالائی شده که به‌نوبه­ی خود زمین و ماه را به‌شکل کنونی­شان درآورده‌اند. طبق فرضیه­ی تصادم سرعت چرخش زمین به دور خود بر اثر اصطکاک سنگ­های مایع و سیّال سریعاً کاهش یافته و همزمان مدار ماه به دلیل انتقال بخشی از تکانه­ی زاویه­ای زمین به آن گسترش می­یابد. به بیان دیگر، سرعت کنونی چرخش زمین به دور خود و مدار کنونی ماه نتیجه چنان پروسه‌هائی می‌باشد. اما مسئله چرخش هماهنگ ماه به دور زمین می‌باید دلیل دیگری داشته باشد. اولین پیشنهاد مربوط به‌شکل­گیری ماه بر اثر تصادم را د. ا. دیلایس Dalys R. A. در مقاله­ای در سال ۱۹۴۶ ارائه داد. در دهه­ی شصت قرن گذشته منجم روسی ویکتور سافرونوف Victor Safronov بر این نظر بود که سیّاره­ها از طریق گردهمائی تعداد زیادی از شبه سیّاره‌های کوچک به‌وجود آمده­اند. این نظریه را هارتمن و دِیوِیس با شبیه­سازی­های رایانه­ای پیگیری کرده توسعه دادند. آن­ها نتایج تحقیقات خود را در سال ۱۹۷۵ منتشر و چنین توصیف کردند: در مرحله­ی پایانی شکل­گیری سیّاره­ها یکی از آن­ها با سیّاره­ی ما برخورد لغزشی کرده و از خرده قطعات­شان ماه به‌وجود آمده است.

مستقل از این دو دانشمند، در سال ۱۹۷۶، آلستر کامرون Alster Cameron و ویلیام وارد William Ward با تعمّقات خود بر روی تکانه­ی زاویه­ای زمین ـ ماه به نتایج مشابهی دست‌یافتند. در سال ۱۹۸۳، ا. سی. تومپسون A. C. Thompson و دیوید استیونسون David Stevenson در مقاله­ای نتایج پژوهش­های خود درباره­ی چگونگی شکل­گیری اجسام کوچک از مواد متلاشی شده بر اثر تصادم در مدار سیّاره­ها را به چاپ رساندند.

در کنفرانس بین المللی ۱۹۸۴ در Kailva-Kona در هاوائی و بحث و گفتگو درباره­ی منشاء ماه، با در نظر گرفتن نتایج حاصل از بررسی سنگ­های ماه که از مأموریت آپُلو به‌دست‌آمده بودند، اغلب دانشمندان بر این عقیده بودند که فرضیه­ی تصادم بیشترین خوانائی را با داده­های موجود دارد و پیدایش ماه را به مراتب بهتر از سایر فرضیه­ها توضیح می­دهد. در این همایش نشان داده شد که ترکیبات ایزوتوپی عناصر سنگ­های ماه عمدتاً شبیه سنگ­های زمین هستند. برای مثال، نسبت ایزوتوپ اکسیژن سنگ­های زمین و نمونه­های آپُلو و شهاب سنگ­ها نشان می­دهند که عنصر اکسیژن، به‌عنوان یک عنصر غالب در سیستم زمین ـ ماه، در همه­ی آنها از یک منبعِ مشترک است.

در سال ۲۰۰۱ رُبین کاناپ Robin M. Canup و اریک اسفاج Erik Asphaug موفق شدند مقدار جرم ماه، ژئوشیمی و تکانه­ی زاویه­ای سیستم زمین را با فرضیه­ی تصادم توضیح دهند. طبق شبیه­سازی­های انجام گرفته، بهترین نتایج از تصادمی حاصل می­شود که در آن سرعت جسم ۱۴۴۰۰ کیلومتر در ساعت و زاویه­ی تصادمی آن با زمین حدود ۴۵ درجه است. مقایسه­ی نسبت Niob-Tantal ماه و زمین با نسبت آن با بقیه اجرام منظومه­ی شمسی نشان می­دهد که حداقل نیمی از ماه از مواد زمینی تشکیل شده است.

عمر ماه در بررسی­های سال ۲۰۰۵ بر روی سنگ­های آن توسط دانشمندان دانشگاه فنی زوریخ و دانشگاه­های کلن، مونستر، اکسفورد به‌طریق رادیولوژی با ایزوتوپ ۱۸۲ وُلفرام، برابر با ۴٫۵۲۷ میلیارد سال تعیین شد.

نکات ذکر شده نشان می­دهند که فرضیه­ی تصادم بیشترین مطابقت را با مشاهدات دارد. به‌همین دلیل اغلب دانشمندان به فرضیه­ی تصادم تمایل بیشتر نشان می­دهند. با این حال باید در نظر داشت که هنوز بسیاری از جزئیات مربوط به چگونگی پیدایش ماه نامعلوم است. در این راستا، توجه به این امر نیز لازم است که شبیه­سازی­های صورت گرفته تاکنون از آن مدل­های بسیار ساده بوده­اند. یعنی، هنوز هیچ مدل ریاضی تایید شده­ای برای چگونگی شکل­گیری ماه و صفحه­ی مدار آن پس از تصادمTheia  با  Gaia وجود ندارد.

شاید بشود توضیحات لازم و بیشتر برای چگونگی پیدایش ماه را از طریق بررسی خاک کره­ی ماه به‌دست‌آورد. برای مثال از طریق حفاری در کره­ی ماه و پژوهش بر روی ترکیبات آن.

اگر ماه نبود، چه می­شد؟

ماه حدوداً یک چهارم بزرگی زمین را دارد و در فاصله­ای نزدیک به ۳۸۴۰۰۰ کیلومتری زمین قرار گرفته است. با این حال تأثیر آن بر زمین و ساکنان آن حیاتی است. تأمین انرژی زمین با خورشید است. اما زمین توسط ماه و نیروی گرانشی آن به‌شکل یکنواخت دور یک محور ثابت در حال چرخش است. به بیان دیگر، همکرداری این دو جسم آسمانیِ نزدیک به هم سبب شده که در طول میلیون­ها سال وضعیت آب و هوائی ثابتی در سیّاره ما به‌وجود‌آید، وضعیتی که بسیار حیاتی

برای انواع جانداران است. بی­تردید آنچه با اطمینان خاطر باید گفت این است که وجود ما انسان­ها در آینده نیز بدون کره­ی

ماه غیرقابل تصور است.

به دلیل وجود ماه است که بسیاری از جانوران دریایی در هنگام مَد روانه­ی خشکی شده در آنجا تخم گذاشته و آن­ها را،

به‌خاطر حفاظت از گزند ماهی­های درّنده، زیر شن­ها مخفی می­کنند. این همان نسخه­ی قدیمی ۲۵۰ میلیون سال است که

عمل می­کند. شاید هم از این طریق بوده است که اولین دوزیستان به خشکی راه یافتند و در آن ماندگار شدند.

اگر ماه و نیروی گرانش آن نبود، چرخش زمین به دور خود ”ترمز“ نمی­شد. در این‌صورت زمین سریعتر به دور خود می­چرخید و یک شبانه­روز تنها ۶ساعت به طول می­انجامید.

به دلیل همکرداری زمین و ماه با یکدیگر است که شرایط لازم برای شکل­گیری حیات از ماده­ی بی­جان و تکامل آن به‌‌وجود آمده است. به‌همین خاطر شاید گاهی اوقات نگاهی به ماه برای یادآوری رابطه­ی پیدایش حیات با مِه­های اولیه پیش از پیدایش منظومه­ی شمسی تا شکل­گیری سیستم زمین- ماه و مغز انسان به عنوان پیچیده­ترین ساختار شناخته شده تاکنون در جهان بی­فایده نباشد.

منابع

1. H. Reeve, J. de Rosnay, et. al.: La Plus belle historical du monde, Seuil, Paris 1996. 

زیباترین سرگذشت جهان، ترجمه­ی دکتر هوشنگ گرمان، تهران ۱۲۷۶، ص۴۶    

همانجا، ص۴۷.2.

3. Gordon J. F. MacDonald: Origin of the Moon: Dynamical Considerations In: Annals of the New York, Academy of Sciences, vol. 118, 1965, S. 742-782.

4. Thomas Jefferson Jackson See: Origin of the lunar terrestrial system, In: Astronomische Nachrichten vol. 181, Nr. 23, 1909, S. 365-386.

5. Carl Friedrich von Weizsäcker: Über die Entstehung des Planetensystems. In: Zeitschrift für Astrophysik, Bd 22, 1944, S. 319-355.

6. Edouard Roche: Essai sur la constitution et l’orgine du system Solaire. In: Academic des sciences et letters de Montpellier. Memories de la Section des sciences, vol. 8, 1783, S. 235-324.

7. George Howard Darwin: On the Precession of a Viscous Spheroid. In: Nature, vol. 18, 1878, S. 580-582.

8. George Howard Darwin: On the Precession of a Viscous Spheroid, and on the Remote History of the Earth. In: Philosophical Transactions of the Royal Society of London, vol. 178, 1879, S. 447-538.

9. Osmond Fisher: On the Physical Cause of the Ocean Basins, In: Nature vol. 25, 1882, S. 243-244.

10. Ernst Öpik: the Origin of the Moon. In: Irish Astronomical Journal vol. 3, Nr. 8, 1955, S. 245-248.

11. William K. Hartman, Donald R. Davis: Satellite-sized planetesimals and lunar origin. In: Icarus, vol. 24, N. 4, 1975, S. 504-515.

تصویرها از اینترنت، از جمله از ویکی‌پدیا دانشنامه آ

دکتر حسن بلوری^*                                                                                 ۱۳۹۱٫۱۲٫۱۰