حداقل دستمزد و مسائل مربوط به آن

*تعیین حداقل دستمزد به چه معنا؟
تعیین حداقل دستمزد، یکی از چالش‌برانگیزترین موضوعات مطرح در حقوق کار است. حداقل دستمزد و مکانیسم‌های مربوط به آن در کشورهای عضو "سازمان بین‌المللی کار" می‌بایست طبق اساسنامه و مواد مندرج در مقاوله نامه‌های بنیادی سازمان مربوطه تنظیم شود. سازمان جهانی کار، معیارهایی را برای حداقل دستمزد پیشنهاد کرده است که کشورهای مختلف عضو متناسب باسیاست‌های اقتصادی خود تنها برخی از این معیارها را در تعیین حداقل دستمزد دخالت داده‌اند. در این زمینه در قانون كار جمهوری اسلامی تعريف روشن و شفافی از حداقل دستمزد نشده است اما در مورد روش‌های تعیین حداقل دستمزد و نحوه پرداخت آن پیش‌بینی‌هایی شده است.
حداقل دستمزد را می‌توان در اصل مبلغی دانست که در قبال انجام کار در مدت معین به کارگر پرداخت می‌شود و پرداخت آن منطقاً می‌بایست توسط قانون تضمین گردد. حداقل دستمزد باید کفاف معاش کارگر و خانواده وی را بدهد. طبق قوانین و مقررات سازمان بین‌المللی کار، دولت‌های عضو این سازمان می‌بایست در جهت حمایت از نیروی کار، به تعيين حداقل دستمزد و ساعات کار، ايجاد قوانين مربوط به کار، حفظ و ارتقای قدرت خريد و تأمین امنيت شغلی و نیز برای محیطی مناسب برای نیروی کار فعال جامعه حرکت و تلاش کنند.
کشورهای عضو سازمان بین‌المللی کار موظف هستند برابری دستمزد زن و مرد برای کار یکسان را رعایت کنند و هرگونه تبعیض بر اساس نژاد، رنگ، جنسیت، مذهب، عقیده سیاسی، ملیت یا...، را لغو و ممنوع کنند.
درواقع هدف از تعیین حداقل دستمزد باید مبارزه با فقر و تأمین نیازهای کارگران و خانواده‌هایشان باشد. موضوع دستمزد آن‌قدر حائز اهمیت است که در موازین حقوق بشر نیز معیارهای مشخصی برای آن مدنظر قرار گرفته و مطابق آن‌ها هیچ دولتی نمی‌تواند معیارهای مربوطه را نادیده بگیرد. در بند سوم ماده 23 اعلامیه جهانی حقوق بشر و نیز در بند الف ماده 7 میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به موضوع حداقل دستمزد پرداخته‌شده و اصل برخورداری از دستمزد منصفانه که زندگی کارگر و خانواده‌اش را تأمین کند مورد تأکید قرارگرفته است.
*چگونگی تعیین حداقل دستمزد در ایران
تعیین حداقل دستمزد در ماده 41 قانون كار و تبصره‌های آن معین گردیده، طبق این ماده شورای عالی كار هرساله حداقل مزد را بر اساس ماده 41 قانون كار باید تعیین نماید. افزایش دستمزد مطابق قانون بایستی بر اساس نرخ تورم اعلام‌شده توسط بانک مرکزی و سبد هزینه خانوار چهارنفره افزایش یابد. درواقع اجرای این قانون حتی اگر با در نظر داشت نرخ واقعی تورم هم صورت بگیرد تنها به ثابت ماندن ارزش دستمزد می‌انجامد و موجب افزایش واقعی آن نمی‌شود.
حداقل دستمزد بايستي در چنان سطحی تعيين شود که به قدرت خرید مزدبگیران بینجامد. برای تعيين حداقل دستمزد ضرورت دارد که تعيين سطح حداقل مزد باهدف افزایش قدرت خرید و نه صرفاً جبران تورم افزوده‌شده و بر مبنای پژوهش دقیق و مذاکرات مستقیم میان اتحادیه‌های واقعی کارگری و کارفرمایی تعیین گردد.
بسیاری از فعالین و تشکل‌های مستقل و آزاد کارگری و همچنین کارشناسان اقتصادی معتقدند که افزایش دستمزد با نرخ تورم همخوانی نداشته و ندارد. طی چند سال گذشته بارها نمایندگانی از تشکل‌های کارگری مطرح کرده‌اند که عدم افزایش واقعی دستمزد به کاهش قدرت خرید و وخیم‌تر تر شدن همه‌ساله وضعیت معیشتی کارگران منجر گردیده، چراکه هیچ‌گاه اصولاً افزایش مدنظر قرار نگرفته است. آن‌ها علل این وضعیت را مبنا قرار ندادن نرخ واقعی تورم و هزینه‌های خانوار و غیبت ناخواسته تشکل‌های مستقل در مذاکرات مربوط به دستمزد و تبانی دولت و کارفرمایان می‌دانند.
خط فقر در ایران تعریف شده است. اگر آن‌طور که آمارهای رسمی ادعا می‌کنند خط فقر سه و نیم میلیون تومان باشد، حداقل دستمزد نیز به‌تبع آن نمی‌بایستی کمتر از این مبلغ باشد. این در حالی است که حداقل دستمزد در نظر گرفته‌شده در شورای عالی کار حتی کمتر از نصف خط فقر رسمی است. کارگران می‌خواهند دستمزدهایشان بر مبنای هزینه‌های واقعی زندگی و بالاتر از خط فقر باشد. خط فقر واقعی به‌مراتب بیش از آنی است که داده‌های رسمی می‌گویند.
دولت‌ بر اساس مقایسهٔ بهای بیش از ۳۰۰ قلم کالایی که ممکن است برخی از آن‌ها حتی یک‌بار هم در زندگی کارگران وارد نشود، نرخ تورم را اعلام می‌کند. درحالی‌که برای کارگران پیش از هر چیز، کنترل و مهار هزینه‌های خوراک، مسکن، تحصیل، بهداشت و درمان، پوشاک، حمل‌ونقل و نظایر آن، موضوع اقلام ۸ گانه سبد هزینه‌های زندگی از اهمیت اساسی و واقعی برخوردار است.
طرفداران برقراری حداقل دستمزد بر اين باورند؛ دستمـزد را نمی‌توان تنهـا بر اساس عرضه و تقاضا و ديگر شرايط حاكم بر بازار كار تعيين نمود. بلكـه بايـد حـداقل مزدی را كه برای زندگی اجتماعی هر فرد با حفظ حداقل اسـتانداردهای زنـدگی كـافی باشد، بدون لحاظ نمودن ميزان كارايی و مهارت وی، در نظـر گرفـت.
بااین‌همه یکی از موارد اعتراضی کارگران همواره جدا از پایین بودن حداقل دستمزد، نبود ضمانتی برای پرداخت همان ٰمبلغ اندک است. زیرا یکی از مهم‏ترین مسائل کارگران شاغل در ایران این است که دستمزدهایشان به‌موقع پرداخت نمی‏شود و آنان مجبورند به طرق مختلف اعتراض کنند تا بتوانند به حداقل دستمزدی که برای زندگی‏شان کافی هم نیست، دسترسی پیدا کنند. این‌یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین مطالبات کارگران ایران است که موجب اعتراضات کارگری اخیر در ایران شده است.