شرحی بر زندگی و آثار ناظم حکمت

تهیه و تدوین: احمد باقری

ناظم حکمت ران ، در تاریخ ۲۱ نوامبر ۱۹۰۱ در سالونیک (تسالونیک -یونان )متولد شده ، و در تاریخ ۳ ژوئن ۱۹۶۳ در شهر مسکو فوت کرد. او شاعری با ملیت ترک بود، ولی به خاطر عضویتش در حزب کمونیست ترکیه تقاضای شهروندی لهستانی و مدت‌ها در تبعید زندگی کرد.

پدربزرگ پدری او، محمد ناظم پاشا، فرماندار سالونیک، آزادیخواه و شاعر بود. پدرش حکمت، فارغ‌التحصیل دبیرستان گالاتاسرای (که در آن زمان مکتب سلطانی نامیده می‌شد) یک کارمند دولتی بود. مادرش Celile Hanım (چلیل هانیم)، بانوئی فرهیخته ،زبان شناس و معلم، دختر حسن انور پاشا ، هم فرانسوی صحبت می کرد، هم پیانو می نواخت و هم نقاشی می کرد .

بیوگرافی

ناظم حکمت یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های ادبیات ترکی قرن بیستم و یکی از اولین شاعران ترک است که مانند “اورهان ولی” از شعر آزاد(نو) استفاده کرد. حکمت در زمان حیات خود به یکی از شناخته شده ترین شاعران ترک در غرب تبدیل شد و آثار او به بیش از پنجاه زبان ترجمه شده است.

با این حال، او در کشور خود به اتهام مارکسیسم محکوم شد و حتی پس از مرگش در ترکیه یک شخصیت بحث برانگیز بود. او حدود پانزده سال را در زندان گذراند و شعر را "خونبارترین هنر" نامید. نوشته های او بر نقد اجتماعی تاکید دارد .

او در سالونیکا (تسالونیکی کنونی در یونان) به دنیا آمد. او اولین شعر خود را با عنوان «فریاد وطن» در سال ۱۹۱۳ نوشت. مدت کوتاهی در دبیرستان فرانسوی زبان گالاتاسرای در استانبول تحصیل کرد و در سال ۱۹۱٥ وارد مدرسه نیروی دریایی ترکیه شد تا اینکه در سال ۱۹۱۹ پس از اولین دریانوردی به دلیل مشکل سلامتی از خدمت معاف شد. اولین شعر او در سال ۱۹۱٨ در مجله Yeni Mecmua با عنوان آیا آنها هم زیر سروها می گریند؟ ،چاپ شد.

پدر و مادرش در سال ۱۹۱۹ از هم جدا شدند.

در۳۱اکتبر ۱۹۲۰، ناظم و دوستش “والا نورالدین“، استانبول را ترک کردند تا به جنبش استقلال به رهبری مصطفی کمال آتاتورک در آنکارا بپیوندند. ناظم حکمت در این سفر پیاده روی سی و پنج روزه با «واقعیت آناتولی» و شرایط سخت زندگی دهقانان مواجه می شود.

پس از دیدار و گفتگو با مصطفی کمال و پاشا علی فوات سبسوی، عموی ناظم، آنها برای تدریس در دبیرستانی به “بولو”، شهری بین آنکارا و استانبول فرستاده شدند. آنها یک سال تحصیلی در آنجا ماندند و سپس در سال ۱۹۲۱ از طریق دریای سیاه و باتومی به اتحاد جماهیر شوروی رفتند. حکمت در این سفر اولین شعر آزاد (نو ) خود را در منظومه « شاگردان گرسنگان »سرود. ناظم و نورالدین از سال ۱۹۲۲ در دانشگاه کمونیستی کارگران شرق (KUTV) در مسکو در رشته جامعه شناسی تحصیل کردند.

در سال ۱۹۲۴، پس از اعلام جمهوری ترکیه که آتاتورک رئیس جمهور آن شد، ناظم حکمت به استانبول بازگشت. او یکی از اعضای حزب کمونیست زیرزمینی ترکیه است و مدت کوتاهی در ازمیر برای روزنامه آیدینلیک کار می کند.

زندگی در شوروی

ناظم حکمت مخفیانه یک سال بعد، در سال ۱۹۲٥، به باکو در اتحاد جماهیر شوروی رفت. در اول ماه مه ۱۹۲٥ توسط ترکیه به دلیل پخش اعلامیه به پانزده سال زندان محکوم شد، حکمی که با فرمان عفو ۲۹ اکتبر ۱۹۲۶ لغو شد. او اولین مجموعه شعر خود را به زبان ترکی در سال ۱۹۲٨در باکو با عنوان: "آوازهای نوشندگان آفتاب" منتشر کرد .، او همچنین مقالاتی برای روزنامه ها و نشریات، و فیلمنامه و نمایشنامه می نویسد. در ۱۶ ژانویه ۱۹۲٨، اعضای حزب کمونیست ترکیه دستگیر شدند و ناظم محاکمه و به سه ماه حبس غیابی محکوم شد.

بازگشت به ترکیه

او در فوریه ۱۹۲٨ در هوپا در مرز گرجستان ،زمانی که قصد داشت به طور مخفیانه به ترکیه برگردد دستگیر شد : ابتدا در زندان هوپا محبوس شد، سپس در ریزه، سپس به زندان استانبول منتقل شد. او در 23 دسامبر ۱۹۲٨ آزاد شد.

در ژوئن ۱۹۲۹، او دوره «بت ها را بشکنیم »را در مجله مترقی Resimli ay آغاز کرد. در ژوئن ۱۹۳۰، شرکت آمریکایی Columbia Records یک دیسک از اشعار :بید گریان و دریای خزر خوانده شده با صدای خود ناظم حکمت را منتشر کرد . در ژوئن ۱۹۳۱، سه شعر او به فرانسه ترجمه و در نشریه نقد Bifur در پاریس منتشر شد.

در ۱٨ مارس ۱۹۳۳ در پی انتشار کتاب «تلگرام شبانه» به بهانه تبلیغات کمونیستی به بازداشت پلیس منتقل شد. او در ۳۱ مه به دلیل مشارکت در ایجاد یک شبکه کمونیستی برای سرنگونی رژیم در محل دستگیر شد و در زندان بورسا زندانی شد. او در پایان تیرماه به خاطر انتشار کتاب «تلگرام شبانه » به شش ماه زندان محکوم شد. در همان سال او همچنین برای شعری دیگر به دوازده ماه زندان و پس از محاکمه حزب کمونیست به پنج سال زندان محکوم شد. او سرانجام در ۴ اوت ۱۹۳۴ به د لیل فرمان عفو عمومی که بمناسبت دهمین سالگرد جمهوری اعلام شده بود، آزاد شد.

سه شعر از ناظم حکمت در کتاب درسی تاریخ ادبیات معاصر برای دانش‌آموزان کلاس دوازدهم که توسط مصطفی نیهات اوزون در سال ۱۹۳۴ تهیه شده بود منتشر شد. در سال ۱۹۳٥، اداره مطبوعات و اطلاعات ترکیه برخی از اشعار او را در گلچینی که به زبان فرانسوی به نام “ نویسندگان امروز ترکیه “منتشر شد ،گنجاند.

سالهای زندان و تبعید

ناظم حکمت در دسامبر ۱۹۳۶ به دلیل تبلیغات کمونیستی در استانبول دستگیر شد و یک ماه بعد به قید وثیقه آزاد شد. در ۲۱ ژوئن، ناظم و دوستانش در جریان محاکمه به اتهام تبلیغات کمونیستی تبرئه شدند.

در ۱۷ ژانویه ۱۹۳٨ این بار به اتهام «تشویق شورش دانشجویان دانشگاهی» دستگیر و به زندان آنکارا منتقل شد و سپس به ۲٨ سال و ۴ ماه زندان محکوم شد. او دوازده سال بعد را در زندان گذراند و در این مدت با منوور آنداچ ازدواج کرد(ازدواج دوم او).

ناظم حکمت در سال ۱۹۳۹ در زندان استانبول نوشتن حماسه جنگ استقلال را آغاز کرد. در سال ۱۹۴۰ او به همراه نویسنده جوان کمال طاهیر به زندان چانکیری منتقل شد و سپس به زندان بورسا در آنجا شروع به نوشتن” چهره های انسانی” در سال ۱۹۴۱ کرد.

به ابتکار اتحادیه ترقی خواهان جوان ترک، کمیته ای برای آزادی ناظم در پاریس به ریاست تریستان تزارا و با حمایت چند تن از روشنفکران نامی فرانسوی مانند ژان پل سارتر، پابلو پیکاسو، پل روبسون، لویی آراگون یا چارلز دابزینسکی. در سالهای 1949 و 1950 انجمن بین المللی حقوقدانان بروکسل و همچنین روشنفکران ترک نامه ای به رئیس جمهوری و رئیس مجلس ترکیه برای آزادی ناظم حکمت ،نوشتند.

او در ٨ آوریل ۱۹٥۰ اولین اعتصاب غذای خود را در زندان بورسا آغاز کرد و روز بعد به زندان استانبول منتقل شد. او به دلیل وضعیت سلامتی خود به درخواست پزشکان اعتصاب خود را به حالت تعلیق درآورد، اما در ۲ مه ۱۹٥۰ آن را از سر گرفت.

در همان ماه، مادرش چلیله هانیم طوماری را برای امضا، در استانبول راه اندازی کرد، دانشجویان ترک هفته نامه ای به نام ناظم حکمت منتشر کردند و شاعران جنبش «گاریپ اورهان ولی»، مثل ملیح جئودت و اوکتای رفعت در همبستگی با این شاعر دست به اعتصاب غذا زدند. در ۱۹ مه، ناظم حکمت به اعتصاب خود پایان داد و در ۱٥ ژوئیه پس از عفو عمومی صادر شده توسط دولت جدید دموکراتیک (DP) که در ۱۴ مه ۱۹٥۰ به قدرت رسید، از زندان آزاد شد.

ناظم حکمت پس از بیش از ۱۲ سال اقامت بی وقفه در زندان، نزدیک به ۱٥ سال از عمرش را در حبس گذراند.

اما در ٨ ژوئن ۱۹٥۱ در سن ۴۹ سالگی توسط ارتش ترکیه به خدمت سربازی فراخوانده شد (اگر چه بیمار بود و قبلاً هم از مدرسه نظامی فارغ التحصیل شده بود). در۱۷ ژوئن  به طور غیرقانونی ترکیه را ترک کرد و در ۲۹ ژوئن ۱۹٥۱ وارد مسکو شد. در ۲٥ ژوئیه ۱۹٥۱ با تصمیم شورای وزیران تابعیت ترکیه از وی سلب شد.

ناظم حکمت در سال ۱۹٥٥ به همراه پابلو پیکاسو، پابلو نرودا، پل رابسون و واندا یاکوبوسکا جایزه صلح بین‌المللی را دریافت کرد.

او به عنوان یک شهروند لهستانی در تبعید فوت کرد. تابعیت ترکیه ای او پس از مرگش در ٥ ژانویه ۲۰۰۹ به او بازگردانده شد، پس از آن که شورای وزیران تشخیص داد که "جرایمی که او در آن زمان به آن متهم شده بود، دیگر در ترکیه جرم تلقی نمی‌شوند .

او در روز ۳ ژوئن ۱۹۶۳ بر اثر حمله قلبی در مسکو درگذشت و در گورستان معروف نوودویچی در مسکو (شاعر معروف ایرانی ابوالقاسم لاهوتی نیز در این گورستان که به مشاهیر سیاسی، ادبی و اجتماعی اختصاص دارد، خفته است. ) به خاک سپرده شد، اگرچه در شعری از خود وصیت نامه ای نوشت:

"مرا در آناتولی، در یک قبرستان روستا دفن کنید

و در صورت امکان یک چنار بالای سرم کافی است "

تصویر

تمبر یادگاری دولت اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۸۲ برای بزرگداشت ناظم حکمت

ادای احترام

یونسکو هر سال در ۲۱ مارس روز جهانی شعر را جشن می گیرد. در سال ۲۰۰۲، روز جهانی شعر ادای احترام به ناظم حکمت بود:

" برادران من،

با وجود موهای بلوندم،

من آسیایی هستم،

با وجود چشمان آبی‌ام ،

من آفریقایی هستم…”

از ناظم حکمت چند ده عنوان شعر (کتاب) و قصیده، رمان،شرح حال، نمایشنامه به یادگار مانده و بر تارک ادبیات ترکیه کماکان می‌درخشد.

و باید اضافه کرد که، در یکصد و دهمین سالروز تولد ناظم حکمت، که مصادف با سالروز صلح جهانی در ترکیه نیز هست، نخستین جایزه صلح ناظم حکمت به نویسنده کرد ترک تبار، یاشار کمال داده شد که از مشهورترین چهره های ادبی معاصر ترکیه است.

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (https://www.ibna.ir/)(ایبنا) به نقل از روزنامه خبرترک، به مناسبت یکصد و دهمین سالروز تولد شاعر بزرگ ترک ناظم حکمت در سال ۲۰۱۲ ، در دو روز (۱ و ۲ سپتامبر) در ترکیه و یونان هنرمندان، سیاست مداران و دانشگاهیان باگردآمدن کنارهم خاطره این شاعر بزرگ را در قالب جشن هایی گرامی داشتند و در ترکیه، از بزرگترین تندیس این شاعر - همان گونه که وصیت کرده بود زیر درخت کاج قدیمی در ازمیر - رونمایی شد و برای نخستین بار جایزه ای به نام وی « جایزه صلح ناظم حکمت» به یاشار کمال نخستین نویسنده ترکی که نامزد دریافت جایزه نوبل ادبی شده بود، داده شد.

عثمان ازگون، شهردار ازمیر که از بانیان اصلی برگزاری این جشن ها بوده در درباره دلیل برپایی این جشن ها گفت:«نه تنها کشورمان، بلکه بسیاری از دیگر کشورهای جهان روزهای سختی را می گذرانند و ما هرروز در خبرها و روزنامه ها غم، نفرت و جنگ را می‌بینیم. سیاست خارجه کشورمان ما را به نقطه ای کشانده که با همسایگانمان ناسازگار شده ایم و هر روز این برادر کشی با کردها که به نتیجه ای هم نمی رسد، نگرانی هایمان را بیشتر می‌کند. نفرت تمام راه ها را بسته و نمی گذارد عواطف انسانیمان را بروز دهیم. حال بیشتر از هر زمان دیگری به صلح جهانی نیاز داریم و این موقعیت را چه جملاتی بهتر از شعرهای ناظم می تواند بیان کند؟ شاعری که تمام عمر غم جنگ و حسرت وطن را سرود و خواست در قالب جملات وزین، به ما بفهماند از دشمنی دوری کنیم.»