تضمین اشتغال یا درآمد حداقل؟ بخش اول

توضیح "جنگ کارگری"

برای کاهش نابرابری اقتصادی فزاینده در چارچوب نظام سرمایه داری، دو ایده، گاه در تکمیل یکدیگر و گاه در برابر هم، در میان نیروهای عدالتخواه در سطح ملی و بین المللی، بیشترین مدافعان را دارند: تضمین کار یا اشتغال (Job guarantee) و تضمین درآمد پایه یا حداقل  (basic/minimum income guarantee).  به اختصار بسیار و محدود به اساس این دو ایده، تضمین اشتغال به معنای عرضۀ کار بدون محدودیت زمانی برای هر آن کس است که می تواند و می خواهد کار کند؛ و تضمین درآمد پایه به معنای تأمین درآمد معینی جهت رفع نیازهای اساسی برای تک تک شهروندان است.

صرف نظر از مقاومت سیاسی و گاه اجتماعی که علیه هر دو ایده وجود دارد، قابل تصور است که چه در محافل آکادمیک و چه در میان احزاب و کنشگران سیاسی عدالتخواه حول امتیازات و محدودیتهای این یا آن ایده نسبت به دیگری، مباحث آموزنده ای جاری اند که تحزب برنامه ای نیروهای چپ در ایران می تواند از آنها بهرۀ بسیار گیرد؛ مباحثی که از پرداختن صرف در سطح انتزاعی به این ایده ها فراتر می روند، دست به قیاس انضمامی بین دو ایده می زنند و تناسب و تحقق پذیری هر یک را برای شرایط مشخص کشور خاص برمی رسند.

نوشتۀ حاضر نمونه ای از این دست مباحث است که موضوع مرکزی آن وابستگی و تناسب این یا آن ایده به درجات رشد طبقۀ کارگر و در نتیجه سطح دستمزدهاست. جرمی سیکینگز، نویسندۀ مطلب، مدرس و محقق دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه کیپ تاون افریقای جنوبی است و چنان که خود می گوید: "عمده فعالیت من بر آفریقای جنوبی متمرکز شده است، از جمله بر قشربندی اجتماعی و نابرابریها، ...، کاهش فقر و ایجاد دولت رفاه. کار فعلی من بیشتر شرق و جنوب آفریقا را پوشش می دهد و بر سیاست های عمومی با تاکید بر کاهش فقر و حمایت اجتماعی تمرکز دارد".

***

چکیده

در بسیاری از کشورهای "جنوب" – اصطلاحی که امروزه برای کشورهای "در حال توسعه" جهان مرسوم شده است - فقر گسترده با بیکاری و بی زمینی ارتباط تنگاتنگی دارد. برای مقابله با این نوع فقر، دو برنامه، گاه به عنوان مکمل و گاه به عنوان بدیل، پیشنهاد شده اند: یکی برنامۀ تضمین اشتغال (یا کار برای همه) و دیگری پرداخت نقدی به افراد بی درآمد یا کم درآمد. در قیاسی کلی، ایجاد شغل با دستمزد حداقل برای همۀ کسانی که می توانند و می خواهند کار کنند، گزینه ارجح، هم برای سیاستگزاران و هم برای شهروندان به نظر می رسد. اما برخلاف این گزینۀ ارجح، در آفریقای جنوبی پرداخت نقدی در چارچوب برنامه ای برای تضمین حداقل درآمد، ممکن است از نظر سیاسی پایدارتر و از نظر کاهش فقر مؤثرتر و گسترده تر باشد. 

این مقاله به بررسی معضلات و انتخاب‌های پیشاروی آفریقای جنوبی می‌پردازد، که در حال حاضر به میزانی غیرعادی، هم "بیکاری روستائی" (ناشی از ترک روستاها و فعالیت کشاورزی) و هم "بیکاری شهری" را تجربه می کند. دوام و کارایی نسبی برنامه های تضمین اشتغال و تضمین درآمد پایه در درجه اول به سطح دستمزدهای مرسوم در "بازار" بستگی دارد. در یک اقتصاد با دستمزد بالا مانند آفریقای جنوبی، در نگاهی کلی کار سازمانیافته از قدرت سیاسی کافی برای جلوگیری از ایجاد اشتغال با دستمزد حداقل در چارچوب برنامه های ناظر بر "ایجاد کار برای همه" برخوردار است. در آفریقای جنوبی، برخلاف موقعیتی که در کشورهای کم دستمزد مانند هند یا اتیوپی حاکم است، رویکرد تضمین درآمد پایه برای همه می تواند برنامه ای پایدارتر از تضمین اشتغال باشد؛ البته [مسنله فقط قدرت کار سازمانیافته برای جلوگیری از ایجاد اشتغال با دستمزد حداقل نیست] و در این باره نیز نباید موانع سیاسی را دست کم گرفت.