به مناسبت ۸ مرداد، «روز ملی جنگل رمز حیات»

اقای کریم ساعی، بنیانگزارعلوم منابع طبیعی در ایران، موسس رشته جنگلداری، پایه گذارسازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری، و بانی ساخت بوستان ساعی و همچنین کاشت درختان خیابان ولیعصر بود.

او نخستین کسی بود که برای جنگلکاری و توسعه فضای سبز در تهران نقش مثبتی ایفا کرد. ایشان در سال ۱۳۳۱، هنگام بازگشت از یک سفر پژوهشی از شیراز به تهران در اثر یک سانحه سقوط هواپیما کشته شد.

مهندس کریم ساعی در سال ۱۲۸۹ خورشیدی در مشهد به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در زادگاهش به پایان رساند و وارد مدرسه عالی فلاحت دانشگاه تهران واقع در کرج و در سال ۱۳۱۰ خورشیدی با درجه مهندسی فارغ التحصیل شد.

در فاصله بین سالهای ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۳ که محصلان ایرانی به خارج از کشور اعزام می شدند، کریم ساعی نیز با مشخصات فردی «میرزا کریمخان ساعی»، فرزند مرحوم علی اکبرخان ساعی، با قبولی در چهارمین دوره اعزام محصلان به خارج از کشور، برای مدت ۳ سال به فرانسه رفت و در انستیتو اگرونومیگ شهر مونپلیه این کشور تحصیل کرد و با درجه ممتاز فارغ التحصیل شد.

مجله Revue de Bois به دلیل موفقیت‌های پی در پی وی در همان سالهای تحصیل در فرانسه، ، با چاپ عکس و زندگینامه اش، او را یکی از نوابغ و نوادر علمی معرفی کرد.

پس از آن ساعی به آمریکا اعزام شد و در سال ۱۳۱۶ فوق لیسانس خود را در رشته آمار جنگل از دانشگاه برکلی کالیفرنیا گرفت.

کریم ساعی پس از آن علیرغم شرایط و پیشنهاد کاربر آمریکا و اروپا به دلیل قرار گرفتن در جمع دانشجویان ممتاز در هر دو دوره تحصیل، خدمت به وطن را ترجیح داد و راهی ایران شد.

دوران جنگلداری

پس از بازگشت به ایران، در همان سال به خدمت اداره کل کشاورزی در آمد و اولین تشکیلات جنگلبانی ایران را در واحدی به نام دایره جنگل با یک کارمند و یک میز و دو صندلی در اداره کل فلاحت تاسیس کرد.

در سال ۱۳۱۷ ریاست دایره جنگل را به عهده گرفت و پس از آن موفق شد اداره جنگلبانی را در سال ۱۳۱۹ بنیانگذاری کند و گزارشی مبنی بر لزوم ایجاد تشکیلات جنگلبانی نوشت و آن را از طریق شخصی به نام آقای رام که رئیس کل وقت کشاورزی بود به اطلاع رضا شاه پهلوی رساند.

در نیمه دوم سال ۱۳۲۰، اداره کل کشاورزی به وزارت کشاورزی و در سال ۱۳۲۱ اداره جنگلبانی به اداره کل جنگلها تبدیل شد و سازمان منطقه ای جنگلبانی در گیلان، تنکابن، مازندران و گرگان زیر نظر رؤسای ادارات کشاورزی شروع به کار کرد.

در همان سال با همراهی جمعی از همکاران و یارانش قوانین و مقررات جنگل را تدوین کردند و آن را به تصویب مجلس آن زمان رساندند، و بدین گونه توانستند جنگلهای ایران را از تاراج متجاوزان نجات دهند.

ولی ریاست او بر اداره جنگلبانی دوام چندانی نیافت، زیرا سوء استفاده کنندگان و غارتگران منابع طبیعی که از تدوین مقررات و قانون جنگل ناخوشنود بودند، او را با تشکیل پرونده ای روانه دیوان کیفری و از کار برکنار کردند.

دوران دانشگاه

بعد از این ماجرا (از کار بر کنار شدنش)، او بیکار ننشست و در همان سال به پیشنهاد دکتر حسین عدل، رییس وقت دانشکده کشاورزی کرج، رشته جنگل را بنیاد گذاشت و به عنوان مدرس مشغول به تدریس در دانشگاه تهران شد و کلاسهای تخصصی آموزش عالی جنگل را دایر کرد تا کادرهای متخصص در امور جنگلبانی و جنگلداری تربیت کند. او بانی جنگلبانی نوین ایران، پایه گذار جنگلها و مراتع کشور است.

او همچنین خشت اولیه آزمایشگاه جنگل و چوب شناسی را در این مجموعه بنا نهاد. ساعی در سال ۱۳۲۵ در شورای دانشکده کشاورزی عضویت یافت و با عنوان استاد جنگل و مراتع به آموزش دانشجویان پرداخت.

مهندس کریم ساعی در همین سال برای شناسایی و طبقه بندی جنگلهای ایران به سفرهای علمی مختلفی در سراسر کشور پرداخت و برای اولین بار مساحت جنگلهای ایران را حدود ۱۸ میلیون هکتار ارزیابی کرد. پس از آن در سال ۱۳۲۷ جلد اول و در سال ۱۳۲۹ جلد دوم کتاب جنگل شناسی را منتشر کرد، که با نشر این کتاب اساس اطلاعات علمی جنگلبانان کشور پی ریزی شد.

فعالیتهای جنگلی

ساعی با تأسیس بنگاه جنگلها در سال ۱۳۲۸ با سمت [عضو] هیئت مدیره و مدیر عامل این بنگاه مشغول فعالیت شد. او که در سال ۱۳۲۱ نشریه ای بنام «شمه ای در باره جنگلهای ایران» را منتشر کرده بود، در ۱۵ آذر ۱۳۲۸ نخستین نشریه مخصوص کارکنان بنگاه جنگلها را با عنوان «خبرنامه بنگاه جنگل» منتشر کرد، که اولین نشریه ایرانی در زمینه منابع طبیعی محسوب می شود. این نشریه پس از سالیان دراز هنوز هم با نام فصلنامه جنگل و مراتع به حیات خود ادامه می دهد.

ساعی اولین کسی بود که به تو سعه فضای سبز شهری در تهران پرداخت و به کشت گونه های عرعر، سرو، کاج و چنار در تهران و اطراف آن همت گماشت. او معتقد بود تا چند سال آینده مناطق مسکونی و صنعتی توسعه پیدا می کنند و این درختان به منزله ریه های شهر الوده، نقش مهمی خواهند داشت. بر همین اساس بود که وی علاوه بر کشت چنار در دو طرف خیابان ولیعصر، که یکی از بزرگترین خیابانها در خاورمیانه است، مقدمات یک بوستان جنگلی را هم با درختکاری حدود ۱۲ هکتار زمین در حاشیه این خیابان در سال ۱۳۲۹ اجرایی کرد، و همین بوستان به نام خود وی یعنی ساعی نامگذاری شده است.

آقای ساعی را به پاس تمام خدمات پرارزشش در زمینه های جنگلداری، پرورش کادرهای متخصص و بنیانگذار جنگلبانی نوین و علمی، و پایه گذار جنگلها و مراتع کشور، لقب «پدر جنگلبانی ایران» را داده اند.

پایان کار

مسئولیتهای ساعی باعث شده بود تا وی به طور مداوم و به منظور تحقیق و پژوهش در سفر باشد. روز ۵ شنبه ۴ دیماه ۱۳۳۱ در راه باز گشت از یک ماموریت پژوهشی از شیراز به تهران، در اثر سقوط هواپیما در نزدیکی فرودگاه تهران جان خود را از دست داد.

البته او ابتدا مسافر این پرواز نبود و در آخرین لحظات با خواهش از مسافری دیگر، توانست سوار این هواپیمای مرگ شود. مسافری که محمد ابراهیم باستانی پاریزی نام داشت، و هر چند که بعدها از مفاخر تاریخ و ادب کشور شد، اما بارها در نوشته های خود از این که با قبول درخواست ساعی به نوعی در مرگ زودهنگام وی دخیل بوده، اظهار تأسف کرد.

سر انجام این که، پایه گذار جنگلداری علمی در ایران وصیت کرده بود تا او را در دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران به خاک بسپارند، و این گونه نیز شد تا برای همیشه نظاره گر آموزش جوانان این مرز و بوم باشد.

منابع:

ویکیپدیا
رضا سلیمان نوری، پژوهشگر و کارشناس