پیرامون مذاکرات اخیر ایران و آمریکا و تأثیرات آن در منطقه

بن بست در مذاکرات مربوط به برنامه هسته ای ایران مانع بزرگی است در مسیر تحقق همکاری های تجاری با ایران. پتانسیل واقعی بر هم خوردن قراردادها، تنها فاکتور ریسکی است که نه تنها تفاهمنامه پکن، بلکه تمامی روندهای دیپلماتیک در منطقه را مورد تهدید قرار می دهد. حل معضل اتمی ایران و یا عدم حل آن، و واکنش تهران به تصمیم بین المللی متعاقب آن، تعیین کننده مسیر دینامیک آینده منطقه ای خواهد بود.

برگردان: سیامک سلطانی

از قول دو مقام دیپلماتیک که در ارتباط مستقیم با مذاکرات قراردارند، ایران و ایالات متحده به عقد توافق موقت در مورد تخفیف تحریم‌ها در ارتباط با فعالیت های ایران در عرصه غنی کردن اورانیوم ، نزدیک می شوند. طبق اظهارات مقام ایرانی، مذاکرات مشخصاً در خاک آمریکا برگزار شدند، که این خود نشان از پیشرفت معینی در عرصه مناسبات دیپلماتیک دو کشور دارد؛ ضمن آن که بر اساس اظهارات همین دیپلمات، آمریکا هنوز حاضر به احیای برجام نیست.

مسئولیت هیئت ایرانی در این مذاکرات با امیر سعید ایروانی است که اخیراً به مقام نماینده دائمی ایران در سازمان ملل برگزیده شده است؛ این شخص کسی است که در مذاکرات آشتی ایران و عربستان که در بغداد انجام شدند، نقش کلیدی بر عهده داشت.

مسئولیت هیئت طرف آمریکایی را رابرت مالی، مأمور ویژه دولت آمریکا در ارتباط با ایران برعهده داشت که از آغاز ماه ژوئن، چند دیدار خصوصی با ایروانی داشت.

بر اساس توافقات صورت گرفته ایران موظف می شود که غنی سازی اورانیوم را در حد ۶۰ درصد متوقف کند، به همکاری با سازمان انرژی اتمی در ارتباط با بررسی و کنترل برنامه هسته ای خود، ادامه می دهد؛ در ازای آن، به ایران اجازه داده می شود که تا یک میلیون بشکه در روز، نفت خود را صادر کند، و به دارائی‌ها و درآمدهای توقیف شده خود دسترسی پیدا کند؛ این مبالغ مطلقاً بایستی در خدمت خرید دارو و مایحتاج غذائی مورد استفاده قرار گیرند.

مورد مهم دیگر، به جریان افتادن دوباره موضوع متوقف شده‌ی آزادسازی تعدادی از شهروندان آمریکائی از زندان های ایران است، که به نظر می رسد با توجه به انتخابات پیش روی در آمریکا، این موضوع از اهمیت ویژه ای در برنامه انتخاباتی جو بایدن، برخوردار است.

این مذاکرات ۲ ماه پیش نیز در جریان بودند، اما به دلیل درز خبر مذاکرات در رسانه های جمعی، متوقف گردید. نکته مهم دیگر حضور قطر به مثابه میانجی در این مذاکرات است، که در قبال این میانجیگری، قطر پیشنهاد کرده بود که کشور  پیشبرد امور بانکی مربوط به  پیشبرد قرارداد، به این کشور واگذار شود؛ این بدین معناست که کلیه موارد بانکی در ارتباط با دارائی های منجمد شده ایران که توسط کره جنوبی انجام می شدند، اکنون به قطر واگذار شوند.

در ادامه شورای امنیت ملی آمریکا اعلام کرد که کلیه اخبار مربوط به توافق موقت بی پایه و دروغ هستند؛ نماینده ایران در سازمان ملل نیز اعلام کرد که نظر ما در اینمورد همخوان با نظر کاخ سفید است. (منبع درز اخبار آزانس خبری رویترز بوده است. مترجم) فاکتها نشان از آن دارند که طرفین مذاکرات از علنی شدن مذاکرات و جزئیات آن هراس دارند.

ایروانی جزئیات توافق را در اختیار مسئولان طراز اول ایران قرار داده است، اما تا به امروز هنوز روشن نیست که این مورد تأیید رهبر ج.ا. ایران و شورای عالی امنیت ملی قرار خواهد گرفت یا نه. اما برگزاری این مذاکرات خود نشان از موافقت مقامات دارد، موضوع اصلی اکنون مکث در جزئیات قرارداد است.

آنچه که روشن است، تمایل طرفین است در رسیدن به یک توافق هم در مورد کل مسئله و هم جزئیات آن. در حقیقت موضوع اصلی در جزئیات، مبلغی است که بابت آزاد سازی زندانیان آمریکایی باید پرداخت شود و نیز تعیین عددی برای غنی سازی اورانیوم. یک فاکت مهم دیگر را نیز باید در نظر داشت: علیرغم فشارهای اسرائیل، آمریکایی ها تمایلی به حل موضع از طریق نظامی ندارند؛ یک مورد مهم دیگر: تلاش آمریکا برای رسیدن به تفاهم با ایران، از طریق وزیر خارجه، بلینکن در طی دیدار او از عربستان سعودی دنبال خواهد شد، که طی آن او تلاش به برقراری روابط دوجانبه با ایران خواهد کرد.

در حال حاضر تقریباً تمامی کشورهای عضو در «شورای همکاری کشورهای خلیج فارس» اقدام به عادی سازی مناسبات با تهران کرده اند.  بعد از حمله سال ۱۹۱۹ که منطقه را تا سر حد جنگی تمام عیار سوق داد، ژئوپلیتیک منطقه دچار یک دگرگونی قابل توجه گردید. امارات متحده عربی مجدداً سفیری در تهران تعیین کرد، و عنوان طرف اصلی معملات تجاری ایران در منطقه را به خود بازگرداند. کویت نیز مانند عمان که روابط حسنه ای با ایران دارد، سفیر خود را به تهران اعزام نمود. هرچند بحرین هنوز روابط خود با تهران را بطور کامل احیا نکرده است، مراسلات دوجانبه دیپلماتیک را با ایران آغاز کرده است. در پایان سال گذشته به تقویم ایران، مناسبات تجاری با کشورهای قطر، کویت، عمان و عراق بالغ بر ۳٥ میلیارد دلار بود، که کشور قطر با ۲۴ میلیارد دلار در جای نخست قرار داشت.

آغاز به کار سفارت ج.ا. ایران در ریاض در ششم ژوئن، که به دنبال رویدادهای ماه مارس گذشته، صورت گرفت، حکایت از آن دارد که روابط ایران و عربستان در سطحی بمراتب بالاتر از گذشته قرار دارند.

مذاکرات میان دو کشور در عرصه راه اندازی دوباره پروازها میان دوکشور و همچنین احیای صادرات و واردات محصولات میان دو کشور و همچنین اتاق بازرگانی مشترک، برقرار شده اند. وزیر دارائی عربستان سعودی، اشتیاق کشور خود را به سرمایه گزاری در ایران، ابراز کرده است. در حالی که دولت های غربی به میزان بالایی، بر زمینه ادامه اعتراضات با هدف برقراری دمکراسی و تغییرات سکولار در ایران ، از دست یازیدن به اقدامات دوجانبه مستقیم با ایران اجتناب ورزیدند، کشورهای عربی از ابراز مستقیم نظر خود در قبال مسائل داخلی ایران، دوری جستند. این سکوت مقامات رسمی را می توان به حساب تجربه مشخص این کشورها از دخالت ایران در امور داخلی شان، گذاشت. از دیگر سو، گسترش روابط متقابل اقتصادی میان ایران و دولتهای عربی، بطور مستقیم تأثیری در سبکتر کردن مشکلات اقتصادی این یا آن شخصیت حقوقی و یا شرکتها در ایران با آنها دست به گریبان هستند، و در نتیجه مواجهه با تحریم های بین المللی نخواهد داشت؛ اما این به بازرگانان ایرانی این فرصت را خواهد داد تا با شرکای عرب خود در کشورهای حوزه خلیج فارس، روابط عادی بازرگانی برقرار کنند. این امر بویژه برای شرکتهایی که نه از دولت و نه از سپاه پاسدارن انقلاب اسلامی پشتیبانی نمی شوند و با مشکلات معینی روبرو هستند، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

هرچند عربستان و امارات متحده عربی و بحرین در دوران ترامپ، از اعمال فشار حداکثری علیه ایران دفاع کردند، اما اکنون به نظر می‌رسد که همین کشورها با تمایل بسیار به کاهش فشارها و یافتن راه‌های دیپلماتیک برای مسئله برنامه هسته ای ایران، اقدام به ارسال سیگنال‌هایی هم به واشنگتن و هم بروکسل کرده اند. برداشتن محدودیت‌ها در امور بانکی و معاملات تجاری با ایران، در گشوده شدن پتانسیل روابط اقتصادی و همکاری ایران با کشورهای عربی همسایه، نقش مهمی را ایفا می کنند. هیچ کشوری آماده تخطی از تحریم های وضع شده توسط آمریکا نیست. بدین ترتیب، بن بست در مذاکرات مربوط به برنامه هسته ای ایران مانع بزرگی است در مسیر تحقق همکاری های تجاری با ایران. پتانسیل واقعی بر هم خوردن قراردادها، تنها فاکتور ریسکی است که نه تنها تفاهمنامه پکن، بلکه تمامی روندهای دیپلماتیک در منطقه را مورد تهدید قرار می دهد. حل معضل اتمی ایران و یا عدم حل آن، و واکنش تهران به تصمیم بین المللی متعاقب آن، تعیین کننده مسیر دینامیک آینده منطقه ای خواهد بود. در وضعیت کنونی، آمریکائی ها تصمیم گرفتند که با حدودی سبکتر کردن این درگیری، چند مسئله را همزمان حل کنند:

- در کادر مبارزات انتخاباتی بایدن، ورق برنده ای را در دست داشته باشند؛

- سرعت روند افزایش قیمت مواد سوختی را با دادن سیگنال های معین به نشست اتحاد کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، کاهش دهند، و در عین حال از احیای کامل برجام نیز خودداری ورزند.

----------------

*این ترجمه خلاصه شده مقاله ای است از یو. شگلوین در سایت «انستیتو خاور نزدیک» در مسکو.

О переговорах между США и Ираном о временном соглашении по иранской ядерной программе на фоне нормализации отношений Ирана с ССАГПЗ | Институт Ближнего Востока (iimes.ru)