فاجعه آتش سوزی های سريالی جنگل های کشور

کشور ما با بحران زيست بومی روبرو است. با نگاهی کوتاه به برخی پژوهش ها، داده ها و اخبار رسانه ها، می توان به ژرفای اين بحران پی برد و جلوه های آن را در حوزه های  مختلف از جمله در آتش سوزی جنگل ها مشاهده کرد. آتش سوزی جنگل ها در کشور ما به مرزهای فاجعه فرا آمده است.

با مروری بر اخبار رسانه ها در هفته های گذشته، می توان به افزايش بی سابقه آتش سوزی جنگل ها پی برد. آمارهای منتشره در رسانه ها، ابعاد فاجعه را نشان می دهد. براساس آمار دفتر حفاظت و حمایت سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، از ابتدای سال ۱۴۰۳ تا ۲۲ تیرماه امسال، ۶۹۷ فقره حریق در عرصه‌های طبیعی کشور رخ داده که در مجموع ۱۲ هزار و ۹۰۴ هکتار از جنگل‌ها و مراتع کشور را درگیر کرده است. از میان این آتش‌سوزی‌ها ۵۸۳ فقره آتش‌سوزی با سطح درگیری ۱۲ هزار و ۶۰۰ هکتار صرفاً مربوط به منطقه زاگرس بوده است.

آتش هر روز کیلومترها از زاگرس را تبدیل به خاکستر می‌کند. جنگل‌های زاگرس تأمین کننده ۴۰ درصد  آب کشور هستند. بلوط‌های زاگرس به دلیل نقش مؤثری که در ذخیره آب، جلوگیری از فرسایش خاک و گرد و غبار دارند قابل قیمت‌گذاری نیستند.

به گفته مدیرکل مدیریت بحران استانداری لرستان: ۲۰۰ فقره آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع لرستان از ابتدای فصل گرما تا ۲۴‌تیرماه ۱۴۰۳ رخ داده‌‌است. به گزارش تسنیم، ۳۱۰۰ هکتار از جنگل‌ها و اراضی لرستان دچار حریق شده‌‌است. رئیس اداره منابع طبیعی اسدآباد در استان همدان می گويد: "آتش سوزی در حسین آباد این شهرستان موجب خاکستر شدن ۱۰۰ هکتار از مراتع، اراضی کشاورزی و باغات منطقه شده و امسال ۹ فقره آتش سوزی در این شهرستان به وسعت ۲۰۰ هکتار رخ داده است».

خبرگزاری تسنیم در گزارشی در ۲۳ تيرماه نوشت که حدود ۱۲ هکتار از پوشش گیاهی منطقه خوش‌ییلاق شاهرود بر اثر آتش‌سوزی گسترده ناشی از "سهل‌انگاری" از بین رفته است. در هفته های گذشته چندین هکتار از تالاب هورالعظیم و جنگل اولنگ و ارتفاعات شاهرود در آتش سوخت.  به گفته مدیر کل حفاظت محیط زیست خوزستان، ۵۰۰ هکتار از نیزارهای تالاب هورالعظیم آتش گرفتند. انجمن محیط‌ زیستی "ژیوا" پاوه اعلام کرد در حدود یک ماه گذشته هشت مورد آتش‌سوزی در مراتع و جنگل‌های پاوه رخ داده است. به گزارش وبسایت "کردپا"، در جریان آتش‌سوزی مناطق "مەڕەخیڵ" و "بەلەبزان" تاکنون ده‌ها هکتار از مراتع و جنگل‌های بلوط این شهرستان طعمه حریق شده‌اند.

مدير کل حفاظت محیط‌زیست خوزستان گفته است: "از ابتـدای امسـال تا ۲۴ تیرماه، ۵۹ مورد آتش‌سوزی به مـساحت بیش از ۵ هزار و ۳۰۰ هـکتار در منـاطـق حـفاظت‌شـده رخ داده. بیشترین تعداد حـریق ۳۷ مورد با ۲۲۵ هکتار در منـطقۀ حفاظـت‌شدۀ کرخه و وسیع‌ترین آتش‌سوزی نیز در منطقۀ خائیز با ۴ هزار و ۱۴۷ هکتار بوده است."

آنچه گفته شد گوشه ای از آتش سوزی جنگل ها در کشور ما است. ابعاد آتش سوزی ها به مراتب بيشتر است. در سال های قبل هم جنگل های کشور طعمه آتش سوزی بودند. به نوشته  روزنامه اعتماد در سال ۱۴۰۲: "۶۲۳ آتش‌سوزی در چهار ماه نخست امسال، منجر به سوختن چهار هزار هکتار از طبیعت کشور شده است." 

عامل آتش سوزی جنگل ها، هم طبيعی است و هم انسانی. کاهش بارندگی، خشکسالی‌های مداوم و  تغییر اقلیم از جمله عوامل طبيعی هستند. آتش زدن کاه و کلش مزارع، زنبورداری، انداختن ته سیگار، شیشه و اشیائی که مثل ذره‌بین عمل می‌کنند، ورود گردشگران و افـراد مـعتاد، آتـش‌زدن عـمـدی تـوسـط دام‌داران و يا به دليل اختلافات، تغییر کاربری جنگل ها به زمین‌های کشاورزی و مسکونی، آتش زدن درخت ها برای استفاده به عنوان سوخت، از جمله عوامل انسانی در آتش سوزی جنگل ها هستند. عامل ديگر سپاه پاسداران است که در برخی مناطق به ويژه در کردستان برای مقابله با نيروهای مخالف، ارتفاعات مناطق را آتش می زند.

عامل مهمتر، بی کفايتی جمهوری اسلامی هم در پيش گيری از آتش سوری جنگل ها است و هم در خاموشی  آن ها. با وجود اينکه سال ها است جنگل های کشور می سوزند و به خاکستر تبديل می شوند و اثرات مخربی بر محيط زيست می گذارند، حکومت اقدامات جدی و موثر برای پيش گيری  و مهار آتش سوزی ها انجام نداده است. هر سال نسبت به سال قبل بر ابعاد آتش سوزی جنگل ها افزوده می شود. 

راه های مختلفی برای پيش گيری و مهار آتش سوزی جنگل ها وجود دارد. از جمله: تدوين قوانين سخت گيرانه برای جلوگيری از تغيير کاربری و مجازات متخلفين، ایجاد آتش‌شکن و فضاهای باز در داخل جنگل‌ها، جمع آوری مواد سوختنی قابل اشتعال از مناطق چنگلی، نظارت بر سلامت جنگل‌ها با استفاده از فناوری‌های مدرن مانند تصاویر ماهواره‌ای و سنجش از دور، شناسایی مناطق آسیب‌پذیر، سرمایه‌گذاری بر روی فناوری پیشرفته، تجهيز ماموران آتش نشانی به تجهيزات پيشرفته از جمله هواپيماهای آب پاش و هليکوپتر. در خیلی از مناطق کشور، به دلیل نبود امکانات، برای رسیدن به محل آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع، از حیوانات مثل الاغ و اسب استفاده می‌شود. گروهی از داوطلبان در تلاش برای مهار آتش‌سوزی‌های جنگل ها، به دلیل نبود امکانات کافی، جان خود را از دست داده‌اند.

جمهوری اسلامی ماموران آتش نشانی را به تجهيزات پيشرفته مجهز نمی کند و در مقابل گروه های مردمی و تشکل های محيط زيست که داوطلبانه برای مهار آتش اقدام می کنند و جان خود را به خطر می اندازند، مانع تراشی می کند و برخی از آن ها را دستگير و به زندان می اندازد.
با وجود فضای سنگين امنيتی، تشکل های محيط زيستی و گروه های داوطلب، هم چنان فعاليت های خود را ادامه می دهند، خطر دستگيری و مرگ را می پذيرند و در خاموش کردن آتش سوزی جنگل ها، شرکت می کنند. ضروری است اقدام مسئولانه آن ها را پاس داشت و در تقويت آن ها کوشيد. 
سازمان های مردم نهاد محيط زيست لازم است که به دولت فشار بيآورند تا برای پيش گيری از آتش سوزی جنگل ها اقدام کند و تجهيزات پيشرفته برای مهار آتش سوزی ها فراهم آورد.

گروه کار محيط زيست حزب چپ ايران
سوم مردادماه ۱۴۰۳ (۲۴ ژوئيه ۲۰۲۴)