کالائی شدن علم و طبقاتی شدن آموزش

کارل مارکس کتاب سه جلدی سرمايه را با مقوله "کالا" آغاز می کند و برای آن دو خصلت قائل می شود: ارزش مصرف و ارزش مبادله. او ارزش مصرف را همانا سودمندی اشیا تعريف می کند که وابسته به خواص جسمانی کالا است و بدون آن هستی ندارد. ارزش مصرف کالاها در واقع چیزی است که تنها در استعمال یا مصرف آن‌ها تحقق می‌یابد. خصلت دوم کالا یعنی "ارزش مبادله" است که از نظر مارکس مختص نظام سرمایه است. مارکس، کالایی‌شدن را نتیجه‌ی منطقی نظام سرمایه‌داری می‌داند، نظامی که در آن تولید کالاهایی که ارزش مبادله‌ای دارند، در اولویت قرار دارد. او می گويد که نظام سرمايه داری همه حوزه ها از جمله نيروی کار را به کالا تبديل می کند.
در کشور ما روند کالائی کردن حوزه های مختلف با سياست تعديل اقتصادی بعد از خاتمه جنگ ايران ـ عراق آغاز گرديد و منطق سرمايه داری به حوزه علم هم رسوخ کرد. فاکت های زيادی وجود دارد که نشان می دهد چگونه آموزش طبقاتی شده و علم به کالا تبديل گرديده است. يک فاکت بارز آن، نتايج آزمون سراسری ورود به دانشگاه ها طی سال های گذشته و امسال است.
«منصور کبگانیان» استاد دانشگاه و عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی آمار و اطلاعات زير را از قبولی‌های کنکور امسال منتشر کرده است. سهم مدارس و دهک‌های مختلف از رتبه‌های زیر ۳۰۰۰ کنکور: ‌«‌دهک اول، دوم و سوم (کم‌برخوردار): ۲ درصد»، «دهک ۸، ۹ و ۱۰ (برخوردارترین): ۸۰ درصد»، «دهک اول (ضعیف‌ترین): ۲ دهم درصد»، «دهک دهم (ثروتمندترین) ۴۸ درصد»، «مدارس دولتی: ۳/۲ درصد» و «مدارس غیردولتی: ۸۰ درصد» در رشته‌های پزشکی و دندانپزشکی: «دهک اول: ۳/۱ درصد» و «دهک ۸ و ۹ و ۱۰: ۸۶ درصد». در برق شریف: «دهک محروم، ۱ و ۲ و۳: صفر درصد»، «دهک ۸، ۹ و ۱۰: ۸۷ درصد» و «دهک دهم: ۶۰ درصد». در رشته روانشناسی: «دهک محروم: ۹/۲ درصد» و «دهک مرفه: ۴/۸۰ درصد».
اين مسئله جنبه مرکز ـ حاشيه هم دارد. در حالی که تهران حدود ۱۷ درصد جمعیت کشور را تشکیل می دهد، ۵۰ درصد نفرات برتر کنکور تهرانی هستند. اغلب رتبه‌های برتر دیگر نیز متعلق به کلان‌شهرها هستند
این آمارها نوک کوه یخ ناکارآمدی نظام آموزشی، کالائی شدن علم و مافيای کنکور است و نشان می‌دهد که بی‌عدالتی آموزشی و طبقاتی شدن آموزش به اوج خود رسیده است. انواع مدارس و شهریه‌های گران آنها گواه ديگری بر طبقاتی شدن آموزش در کشور است. مدارسی که با خدمات ویژه اقدام به جذب دانش آموز از خانواده‌های سران حکومت و ثروتمندان کرده و راه را برای قبولی آنها در دانشگاه هموار می‌سازند. بسیاری از این مدارس امتیاز پردیس‌های خودگردانی را دارند. به گفته نماینده اراک در مجلس، رقم شهریه اين مدارس ۷۰ تا ۱۰۰ ميليون تومان در سال تحصيلی است. اين مدارس را عمدتأ وابستگان به حکومت راه انداخته اند.
هزینه‌های کلاس کنکور بالا است. به نوشته روزنامه جهان صنعت به صورت آنلاین برای سال ۱۴۰۲ حدود ۹ الی ۱۵ میلیون تومان، برای گروهی حضوری حدود ۲۰ الی ۳۰ میلیون در سال و هزینه کلاس کنکور تجربی وی‌ای‌پی و نیمه‌خصوصی حضوری حدود ۶۰ میلیون در سال بود.  
از سوی ديگر پولی شدن آموزش همراه با فقر خانواده ها موجب شده که برميزان کودکان بازمانده از تحصيل مرتبأ افزوده شود. گزارش وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی می‌گوید در سال ۱۳۹۹ حدود ۷۰ درصد از کودکان بازمانده از تحصیل در دهک یک تا پنج قرار دارند و استان سیستان و بلوچستان با بیش از ۷۳ درصد دارای بیشترین نرخ فقر کودکان بازمانده از تحصیل است.
دانشگاه و ادامه تحصیل دانشگاهی فرصتی است برای گروه های فرودست جامعه که از سياه چاله فقر بيرون بيآيند. اما کالائی شدن علم و طبقاتی شدن آموزش، تهيدستان و حتی گروه هائی از طبقه متوسط فرودست را از چرخه تحصیل دور کرده است. آموزش با کیفیت، گذراندن کلاس های کنکور و تحصيل در دانشگاه های معتبر کشور به عنوان یک امتیاز در اختیار طبقات فرادست جامعه قرار دارد و رقابتی ناعادلانه و نابرابر بين طبقه کارگر، زحمتکشان، تهيدستان، معلمان و طبقه متوسط فرودست با صاحبان ثروت و سرمايه جريان دارد.
طبقاتی شدن آموزش به تثبیت مردم در جايگاه طبقاتی خود، عمیق‌ترشدن شکاف طبقاتی، تداوم چرخه فقر در بين فرودستان جامعه و تداوم چرخه رفاه و برخورداری در بالاترین طبقات درآمدی و اجتماعی منجر می شود. علاوه براين جایگاه‌های بالای اجتماعی و مناصب و مدیریت‌های ارشد کشور به افرادی می‌رسد که نه لزوماً به دلیل شایستگی که به دلیل برخورداری از مواهب اجتماعی و اقتصادی بیشتر خانواده خود از درآمد و جایگاه اجتماعی بالاتری برخوردارند و برای رسیدن به این نقطه تلاش زیادی لازم نداشته‌‌اند. و از طرف دیگر مشاغل پایین‌تر به گروه هائی از جامعه می رسد که ظرفیت‌ها، ‌هوش و توانایی‌هایشان به دلیل تعلق‌شان به فرودستان جامعه نادیده گرفته شده است. با اين وضعيت، از هم اکنون سرنوشت نسل آتی رقم زده می شود.  

اصل سی‌ام قانون اساسی نظام اسلامی می‌گوید: "دولت‏ موظف‏ است‏ وسایل‏ تحصیلات عالی‏ را تا سر حد خودکفایی‏ کشور به‏ طور رایگان‏ گسترش‏ دهد." اما آنچه حکومت اسلامی پيش برده است نه فراهم آوردن وسائل آموزش رايگان برای عموم مردم از جمله فرودستان جامعه، بلکه با طبقاتی کردن آموزش، وسائل تحصيلی در سطوح مختلف از جمله تحصيلات دانشگاهی را برای فرزندان کارگزاران حکومت و صاحبان ثروت و سرمايه به وجود آورده است. کارنامه حکومت اسلامی در اين حوزه هم همانند ساير حوزه ها، فاجعه آميز است.