تأسیس بزرگترین بلوک تجاری جهانی

بسیاری ها که در روزهای گذشته بهت زده "مبارزات پساانتخاباتی" امریکا را دنبال می کردند، از تعقیب رویدادهائی که به موفقیت بزرگ چین و "آغاز قرن چین" انجامیده اند، باز ماندند. روز یکشنبه گذشته، 15 نوامبر، سران 15 کشور آسیائی و اقیانوسیه ای، تحت هدایت چین، در یک گردهمائی مجازی به بزرگترین توافق تجاری جهانی – برحسب مجموع تولید ناخالص ملی طرفهای توافق - دست یافتند.

"مشارکت جامع اقتصادی منطقه ای (از این پس "مجام":Regional Comprehensive Economic Partnership) توافقی است بین چین، ژاپن، کره جنوبی، استرالیا، زلاند نو و ده کشور آسیای جنوبی موسوم به کشورهای آسه آن (شامل اندونزی، تایلند، سنگاپور، مالزی، فیلیپین، ویتنام، میانمار، کامبوج، لائوس و برونئی). مجام متضمن تجارت آزاد در منطقه ای از جهان است که یک سوم اقتصاد و یک سوم جمعیت جهان را در بر می گیرد: توافقی بزرگتر از توافق تجاری بین امریکا، کانادا و مکزیک (موسوم به USMCA)، و نیز بزرگتر از اتحادیۀ اروپا.

البته اتحادیۀ اروپا اتحادی اقتصادی و پولی با تمایلاتی به تجانس سیاسی – خاصه پس از ترک آن توسط بریتانیا – است. اما مجام یک توافق تجارت آزاد صرف است، که فعلاً به کاهش تعرفه های تجاری بین کشورهای عضو، گشودن بازارهای ملی به روی یکدیگر، و آزادی مبادلۀ کالا – خاصه کالاهای صنعتی، کشاورزی و داده – محدود است.

موضوعات حساس سیاسی از قبیل استانداردهای حمایت از حقوق کار و کارگر، محیط زیست، مالکیت معنوی، و بخشهای خدماتی در کشورهای آسیائی، که به لحاظ اقتصادی حیاتی محسوب می شوند، مشمول مجام نمی شوند. با این حال هند، که یکی از مبتکران اولیۀ این توافق بود، در نگرانی از صادرات ارزان چین و استانداردهای این کشور، سرانجام وارد توافق نشد.

قهرمان جهانی گرائی

اما مجام موفقیت بزرگی برای چین است، که اکنون بی تردید به عنوان هدایت کنندۀ روندها توانسته است برای اولین بار رقبای دیرینی مثل ژاپن و کرۀ جنوبی، و همچنین کشورهای اعتلائی جنوب آسیا را به توافقی قابل اعتنا برساند. به این ترتیب چین نه تنها از وابستگی خود به بازارها و تکنولوژی غرب خواهد کاست، بلکه خواهد توانست پروژۀ عظیم "جادۀ ابریشم" را برای ایجاد یک زیرساخت جدید جنوبی جهانشمول تقویت کند و به عنوان قهرمان جهانی گرائی و همکاریهای چندجانبه به خود ببالد.

به نظر می رسد که بازندۀ بزرگ این رویداد امریکا باشد. زیرا مجام بخشی از طرح بزرگتر چین برای مهار نفوذ فزایندۀ امریکا در آسیا، و مشخصاً در برابر توافق موسوم به "مشارکت ماوراء اقیانوس آرام" (Trans-Pasific Partnership) است. توافق اخیر، بلوک تجاری دیگری شامل 12 کشور و تحت هدایت امریکاست که دولت بارک اوباما آن را در سال 2012 به میان آورد. حرکت متقابل چین در برابر این حرکت، از همان سال 2017 که ترامپ در کادر سیاست "اول امریکا" از توافق مذکور بیرون آمد، راه پیروزی را طی کرد.

11 کشور باقیمانده در توافق ماوراء اقیانوس (استرالیا، برونئی، کانادا، شیلی، ژاپن، مالزی، مکزیک، زلاند نو، پرو، سنگاپور و ویتنام) در توافق جدیدی با نام "توافق جامع و مترقی برای مشارکت ماوراء اقیانوس آرام" و دو کشور بریتانیا و تایوان، به عنوان کاندیدای عضویت، به راه مشترک شان ادامه دادند. اما این توافق به لحاظ حجم بازار فقط یک پنجم، و به لحاظ حجم تجارت و کل تولید ناخالص کشورهای عضو نصف مجام است.

اگرچه رئیس جمهور در راه امریکا، جو بایدن، بدون شک نسبت به دونالد ترامپ توجه بیشتری به آسیا مبذول خواهد داشت، اما تحلیلگران نامحتمل می دانند که امریکا به سرعت بتواند به توافق ماوراء اقیانوس بازگردد. در حال حاضر اولویت بایدن رسیدگی به بحران کروناست، و جهان گرائی و تجارت آزاد نزد بخش قابل توجهی از مردم امریکا موضوعات مورد منازعه اند. به این ترتیب امریکا از دو بزرگترین بلوک تجاری آسیا و اقیانوس آرام بیرون مانده است.

به نظر می رسد که نگرانی بزرگ اتحادیۀ اروپا از این بلوک تجاری جدید زودرس باشد. یک بلوک تجاری بزرگ در آسیا می تواند برای شرکتهای اروپائی نیز مطلوب باشد. اتحادیۀ اروپا می تواند با آن به یک توافق تجاری برسد، کما این که پیشتر هم با "مرکوسور" (توافق تجاری 13 کشور امریکای جنوبی، و زلاند نو) به توافق رسیده است. به نظر می رسد که ظهور مجام – این ثمرۀ پراگماتیسم آسیائی – موجبی برای تحکیم چندجانبه گرائی گردد که اروپا نیز دراثر آن شکوفا خواهد شد.

احتمال منازعات بعدی

در میانۀ پاندمی کرونا و در آستانۀ ریاست جمهوری جو بایدن نباید معنای سمبولیک تأسیس مجام را دست کم گرفت. با اعلام این توافق چین خود را به مقام قهرمان جهانی مبارزه با حمایت گرائی ترامپیستی "اول کشور خودم" رسانده است. نخست وزیر چین، لی ککیانگ در اینباره صراحت داشت: "عقد مجام تنها یک نقطۀ عطف در همکاری کشورهای منطقۀ آسیای شرقی نیست. بلکه یک پیروزی برای چندجانبه گرائی و تجارت آزاد نیز هست". او نیافزود، اما واقعیت دارد: زیر هدایت چین.

البته خود مجام هنوز به واقعیت تبدیل نشده است. روز یکشنبۀ گذشته این توافق فقط به صورت مجازی استقرار یافت. هنوز کشورهای عضو باید آن را تصویب کنند و این چند سال به درازا خواهد کشید. به علاوه هنوز قطعی نیست که از تعرفه های تجاری در کدام زمینه ها کاسته خواهد شد (متن توافق هنوز اعلام نشده است). این قطعی است که کاهش تعرفه ها از این کشور تا آن کشور متفاوت خواهد بود. به علاوه کشورهای فقیر فرصت بیشتری خواهند گرفت تا اقتصادشان را روبراه کنند: این یک امتیاز است، اما درعین حال موجبی برای منازعات احتمالی، مثلاً بر سر گسترش حضور چین در دریای جنوب چین.