عربستان سعودی و کویت قصد دارند که به شکل واحد در مذاکرات با ایران شرکت نمایند که تعیین خطوط مرزهای آبی و حل اختلاف بر سر میدان گازی الدوره در آبهای خلیج فارس را در دستور خواهد داشت. این خبر را یک منبع از ریاض امروز به اطلاع خبرگزاری تاس رساند.
این منبع به خبرگزاری اعلام کرد که "اگر ایران با انجام مذاکرات موافقت کند، این در حقیقت دوجانبه خواهد بود؛ زیرا عربستان سعودی و کویت به مثابه یکطرف مذاکره حضور خواهد یافت".
طبق تأکید منبع به خبرگزاری، در واقع عربستان سعودی به مثابه تأمین کننده منافع دو کشور بر سر اختلاف با تهران در مورد مالکیت میدان گازی، در مذاکرات خواهد بود. طبق اظهارات این منبع، حکومت عربستان سعودی به دلیل عادی شدن مناسبات میان تهران و ریاض، امکان تأثیر گذاری بیشتری را نسبت به کویت روی جمهوری اسلامی ایران دارد، لذا فرمت این مذاکرات را سه جانبه نمی‌بیند.
در ۲۱ ماه مارس ۲۰۲۲ کویت و عربستان سعودی در مورد عملیات اکتشافی و استخراج از میدان گازی الدوره که در منطقه ای بیطرف در مرز مشترک دو کشور در خلیج فارس قرار دارد، به توافق دست یافتند. این دو کشور در نظر دارند که از این میدان بطور روزانه ۲٨،۳ میلیون متر مکعب گاز طبیعی و نیز ٨۴ هزار بشکه میعانات گازی** استخراج کنند. توافقنامه فرض را بر این قرار می دهد که محصول استحراج شده بطور مساوی میان ۲ کشور، منطبق با مرزهای آبی تعیین شده، تقسیم خواهد شد.
همزمان تهران با محکوم کردن توافقنامه میان کویت و عربستان، از حقوق خود در ارتباط با میدان گازی دفاع کرد. ٥ ژوئیه سال جاری، ریاض از تهران دعوت کرد تا در مورد تعیین مرزهای آبی در منطقه میدان گازی مورد اختلاف به مذاکره بنشینند. بر اساس اعلام وزیر نفت کویت سعد حامد البارک، در ۲۷ ژوئیه، این کشور کار روی میدان گازی را قبل از تعیین خطوط مرزی با ایران، آغاز خواهد کرد. در ۳۰ ژوئیه جواد اوجی، وزیر نفت ایران در مورد امکان استفاده مشترک از این میدان گازی سخن گفت؛ قبل از آن، در تاریخ ۳ ژوئیه ۲۰۲۳ سعد حامد البارک، وزیر نفت کویت اطلاعیه ای انتشار داد و ابراز نارضایتی کرد از آنچه وی "ادعاها و تمهیدات ایران" در قبال میدان گازی آبی الدوره (آن گونه که عربستان و کویت می نامند – نویسنده) نامید، و این مورد که آنها "در تضاد با پرنسیپ های روابط بین الملل قرار دارند". وزیر نفت کویت همچنین اعلام کرد که "این میدان گازی از زمره منابع طبیعی کویت – عربستان محسوب می‌شود و هیچ کشور دیگری، هیچ حق و حقوقی در آن ندارد، تا ترسیم مرزهای جدید آبی".
یک روز پس از آن، یعنی در ۴ ژوئیه، وزارت امور خارجه عربستان، بیانیه ای در دفاع از اظهارات وزیر نفت کویت انتشار داد و در آن تأکید کرد که "تنها دو ملت هستند که از حق مسلم استفاده از منابع طبیعی منطقه برخوردارند".
این مواضع عربستان سعودی و کویت متعاقب اعلام ایران مبنی بر اتخاذ تمهیدات اجرایی در ارتباط با میدان گازی آرش (آن گونه که طرف ایران آن را می نامد – نویسنده) و قصد ایران مبنی بر آغاز استخراج نفت و گاز از این میدان مشترک، اتخاذ گردیدند.
در واقع، اختلاف طرفین بر سر میدانی با ارزش انرژیتیک نامشخص جریان دارد. بر اساس اطلاع رسانی آزانس رویتر، میزان ذخیره در این میدان گازی یک تریلیون مترمکعب تخمین زده می شود که احتمالاً از این میزان، ۲۰۰ میلیارد متر مکعب، علاوه بر بیش از ۳۱۰ میلیون بشکه نفت، بلافاصله استخراج خواهد شد. بر اساس ارزشیابی برخی کارشناسان در حوزه انرژی، ذخیره میدان گاز الدوره نزدیک است به ۱۱تریلیون متر مکعب گاز طبیعی و حدود ۳۰۰ میلیون بشکه نفت و میعانات نفتی. این ارقام از اهمیت بالایی برای کشوری همچون کویت برخوردار اند؛ برای کویتی که با توجه به ذخیره گاز آن بیش از ۳٥تریلیون متر مکعب نیست، ارزش هیدرو کربن این میدان می تواند میزان ذخایر کویت را تا ۳۰ درصد افزایش دهد.
مناقشه‌ای تاریخی
آغاز این اختلاف باز می گردد به سالهای دهه ۱۹۶۰، زمانی که کویت و ایران به دلیل عدم وجود مرزهای دریایی در آن زمان، همپوشانی امتیازات دریایی داشتند. ایران برای شرکت نفتی بریتانیا – ایرانی امتیاز تجسس و استخراج را فراهم کرد، کویت نیز همزمان چنین امتیازی را به شرکت «رویال داچ شل» واگذار کرد. مرزهای این همپوشانی تا مناطق شمالی میدان را دربرمی گرفت. کویت رفته رفته مواضع خود را تحکیم نمود، و در سال ۲۰۱۹ یک یادداشت تفاهم با عربستان سعودی به امضاء رسانید که در آن همکاری دو کشور در انجام عملیات مشترک تجسس و استخراج در میدان الخفجی*** قید شده بود. هر دو کشور پس از رسیدن به توافق، در تاریخ ۲۱ مارس ۲۰۲۲ در مورد آغاز کار از طریق انتخاب شرکتهای مشاوره ای جهت انجام تحقیقات مهندسی در میدان و نیز تدارک پروژه های تکنیکی از نقطه نظر مالی و استخراج، اقدام به تحقق یادداشت تفاهم کردند.
پس از ٥ روز ، در ۲۶ مارس ۲۰۲۲، سعید خطیب زاده سخنگوی وزارتخارجه ایران، اعلام کرد که "بخشهایی از این میدان گازی در مرزهای آبی میان دو کشور ایران و کویت قرار دارند و کشور متبوع وی حق توسعه و سرمایه گذاری در این مناطق را برای خود محفوظ می‌داند". به همین دلیل ایران امضای سند موافقتنامه را «غیرقانونی» اعلام کرد، زیرا که این سند مربوط است به میدان گازی، با هرگونه استخراج و توسعه در آن.
مذاکرات بی نتیجه
تا این لحظه گفتگوها با هدف علامتگذاری مرزهای آبی میان دو کشور، شانسی برای موفقیت نداشته اند، از جمله مذاکرات سال ۲۰۰۰، زمانی که ایران تلاش کرد تا در روند گفتگوها در رابطه با توسعه این میدان، اقدام نماید؛ ولیکن در آن مقطع کویت تهدید کرد که پرونده را به مراجع قضائی بین المللی خواهد فرستاد، و این منجر به توقف روند عملیات از جانب ایران گردید. در ماه آوریل ۲۰۲۲، عربستان سعودی و کویت از ایران به منظور گفتگو پیرامون این میدان، به شکل اطلاعیه ای مشترک از جانب وزارت امور خارجه هم کویت و هم عربستان، دعوت بعمل آوردند؛ در آن قید شده بود که آنها بمثابه طرفین ذینفع، دعوت از ایران به علامتگذاری مرزهای آبی منطقه شرقی مشترک را، که جدا کننده دو کشور در خلیج فارس است، تجدید می کنند.
کویت از تلاشهای پنهان ایران برای انجام مذاکره به شکل یکجانبه باخبر است، و با قاطعیت از انجام آن اجتناب می ورزد؛ آنچه در این معضل در ارتباط با علامتگذاری مرزی قابل توجه است، این است که مرز آبی میان ایران و عربستان ترسیم شده بود، اما مرز میان ایران و کویت، همچنان موضوع اختلاف دو طرف است؛ به همین دلیل ایران اصرار بر مذاکره تنها با کویت دارد، و فعلاً تنها نیروی مقاومت در برابر تفاهم را دوگانه سعودی - کویت، می بیند.
این فرضیه، پشتوانه محکم ایران است در فعالیتهای دیپلماتیک این کشور.
در ماه مه ۲۰۲۲، محمد ایرانی، سفیر ایران در کویت اعلام کرد: "کشور متبوع وی، دعوتنامه رسمی جهت احیای مذاکرات که از سال ۲۰۱۴ متوقف شده اند، ارسال کرده است." با اتکای به این دانسته‌ها، از جمله از طرف کویت، می توان اینگونه گفت: در رابطه با برخی تغییرات ژئوپلیتیکی چه در منطقه و چه در سطح بین المللی، می توان تأکید طرف سعودی – کویتی بر «ما در مذاکرات یک سوی آن هستیم» را درک کرد.
با اتکای به این فرضیه، چند پرسش مطرح می شوند: آیا ایران از فاکتور عادی سازی مناسبات با عربستان در جهت پیشبرد مذاکرات با کویت در انزوا، استفاده کرد؟ آیا ایران از نقشه علامت گذاری شده مرزهای آبی خود با عربستان، در جهت اعمال فشار بر کویت استفاده کرد؟ اگر آری، آیا این امر که حل معضل خلیج فارس نیازمند حضور عربستان است، به این معنا نیست که از جانب ایران یا ارزیابی واقعی از این نقش صورت نمی گیرد یا بهای کافی به آن داده نمی شود؟
یک حرکت ژئوپلیتیکی غیر منتظره
در نگاهی به مواضع قبلی ایران در قبال این موضوع، انتظار می رفت که ایران "در دفاع از حق خود" اقدام کند؛ اما زمان وقوع این رخداد، یعنی درست چند روز پس از عادی سازی مناسبات با عربستان سعودی، موجب تعابیر و پرسشهای مختلفی در مورد انگیزه‌های مشوّق ایران در تأیید این فاکت تاریخی، از یک سو، و از سوی دیگر رابطه متقابل تغییرات ساختاری در درون ایران، شدند. مباحث در مورد تغییرات در ساختار مدیریت ایران در رابطه مستقیم با استعفای علی شمخانی از مقام دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، قرار دارند. روشن بود که در ارتباط با پیامدها و ابعاد این تغییر، که در زمان حساسی برای ایران، رخ داد، و با احتساب نقش شمخانی در بهبود مناسبات با کشورهای عرب همسایه ایران، و همچنین نقش این مقام در شورای عالی امنیت ملی، به مثابه مرکز اتخاذ تصامیم ایران چه در داخل و چه در سیاست خارجی، به پرسشهایی دامن خواهد زد؛ هرچند دبیر شورای عالی امنیت ملی از قدرت و امکانات لازم برای اتخاذ تصامیم برخوردار نیست، اما این امکان را دارد تا به هنگام اتخاذ تصامیم، فشار معینی را وارد کند، زیرا که این دبیر در مورد امور مربوط به شورای عالی امنیت ملی و نظارت بر اجرای تصمیمات مصوب این شورا، پاسخگو است. هرچند برخی از تحلیلگران عرب، ارتباط چه مستقیم و چه غیر مستقیم آن را با اعلامیه ایران در عرصه گاز را منتفی دانستند، اما این فاکتور باید در دستور روز قرار گیرد، زیرا که در رابطه مستقیم با شخصیتی قرار دارد که از یک سو نقش مرکزی در بهبود مناسبات با اعراب پیرامون دارد، و از سوی دیگر، در شورایی حضور دارد که در سیاست خارجی از وزن معینی برخوردار است.
میدان گازی و فشارسنج
میدان گازی «الدوره/ آرش» نه تنها ایفاگر نقش اختلاف میان دو کشور، بلکه فشارسنجی نیز است در روابط بین المللی. به دیگر سخن، در حال حاضر این میدان گازی به مثابه ابزاری جهت ارزش‌گذاری روابط دوجانبه، بویژه میان ایران و عربستان عمل می‌کند. تداوم مناقشه به ریاض و تهران این امکان را می دهد تا روشن کنند که هر کدام از طرف‌ها تا چه میزان خواهان حل صلح آمیز و دیپلماتیک موارد حل نشده اند.
اولاً: این به تصمیم گیرندگان در عربستان سعودی اجازه می دهد تا متوجه شوند که تا چه میزان طرف ایران، از یک سو، از روش های قدیمی خود فاصله می گیرد، و از سوی دیگر، در جهت حل معضل گام برمی‌دارد؛
ثانیاً: این به ایران اجازه می دهد تا ثابت کند که دولت جدید واقعاً سیاست خود مبنی بر دخالت در امور اعراب پیرامون را کنار گذاشته، و اساس سیاست خود را بر مبنای پرنسیپ حسن همجواری بنا کرده است.
با نگاهی به آینده
پس از تعدادی اطلاعیه های رسمی از جانب کویت و عربستان، در تاریخ ۱۲ ژوئیه، ایران از طریق سخنگوی وزارت امور خارجه، مواضع خود را در قبال برخی رویدادهای اخیر اعلام کرد. در این اطلاعیه ذکر شده بود که "موضوعات مربوط به تحدید حدود دریایی و بهره‌برداری از منابع هیدروکربنی مشترک، با مدنظر قرار دادن منافع مشترک و اصل حسن همجواری با کلیه همسایگان از جمله کویت همواره مورد توجه جمهوری اسلامی ایران بوده است".
اطلاعیۀ سخنگوی وزارت خارجه حاوی برخی نشانه‌ها در ارتباط با امکان حل دیپلماتیک این موضوع توسط تهران است. موضع طرف کویت، تأکید بر «انحصاری بودن» حق این کشور بر توسعه و استخراج است و عدم پذیرش هرگونه شرکت ایران است تا ترسیم خطوط مرزی؛ ضمن آن که عربستان سعودی بطور مکرر تأکید می کند که عربستان به همراه کویت، یگانه طرف مذاکره است و ایران را به انجام مذاکرات دعوت می‌کند.
سرنوشت این معضل در گرو «توانایی عربستان سعودی در تأثیر گذاشتن بر آن» با توجه به نقش این کشور بمثابه حلقه واصل میان ایران و کویت است.
به دیگر سخن، با در نظرداشت روابط محکم میان عربستان و کویت، و تیز این واقعیت که ایران مناسبات خود را با عربستان سعودی عادی کرد، «توانایی عربستان در تأثیر گذاری»، در توان این کشور در یافتن نقاط مشترک میان ایران و کویت، تجلی خواهد یافت.
با اتکای به تجزیه و تحلیل ژئوپلیتیک منطقه ای و واقعیت آنچه در منطقه در جریان است، می‌توانیم بگوییم که عربستان سعودی این امکان را دارد تا:
اولاً - نقش خود در منطقه را، به عنوان رهبر کلاسیک در شورای همکاری کشورهای عرب خلیج فارس، به ثبوت برساند؛
ثانیاً - ارزش گذاری روی دورنمای روابط نوین خود را با ایران انجام دهد؛
و ثالثاً - این که برقراری روابط دیپلماتیک، لزوماً به معنای تغییر در برخی مواضع معین مرتبط با حق حاکمیت نیست.
آنچه به ایران مربوط می‌شود، این است که ایران باید قبول کند که «حسن همجواری» را پذیرفته است، و هر گامی در آینده با این معیار سنجیده خواهد شد، زیرا تاریخ دخالت در امور داخلی کشورها که تعیین کننده خصلت سیاست خارجی آن بود، در حافظه مردم ماندگار است.
آنچه به کویت مربوط می‌شود، کشوری که در نقش دفاع از صلح و میانجی‌گری ظاهر می شود، تحت فشار میان چکش و سندان «حق انحصاری» و «علامتگذاری مرزها» قرار خواهد داشت، تا زمانی که روشن شود توازن، قبل از هر چیز با نظرداشت ملاحظات و روابط منطقه ای، به کدام سو تغییر کرده است.
--------------------------
*نام ایرانی این میدان گازی «آرش» است. در متن اصلی فقط الدوره آمده است – مترجم
** گاز طبیعی که از مخازن گازی استحصال می شود، عمدتاً حاوی حجم قابل ملاحظه ای میعانات گازی است. مخصوصاً زمانی که حجم برداشت گاز از مخزن زیاد باشد. میعانات به جریانات هیدروکربنی مایع گفته می‌شود که در ذخایر گاز طبیعی وجود دارند و به صورت رسوب و ته‌نشین در گاز استخراجی یافت می‌شوند. ویکیپدیا
*** از مشهورترین نزاع‌ها در منطقه، اختلاف عربستان و کویت بر سر منطقه‌ای به وسعت 5770 کیلومتر مربع در منطقه مرزی است که به 1922 برمی‌گردد. این منطقه که وفره نام دارد، دو میدان نفتی وفره و الخفجی را در خود جای داده و دو کشور در سال 1965 توافقی درباره تقسیم برابر تولید نفت این دو میدان گازی امضا کردند. اما در سال 2014 پس از آنکه عربستان امتیاز استخراج از این میدان گازی تا سال 2039 را با شرکت چورون امضا کرد، کویت در اعتراض به این تصمیم تولید 500 هزار بشکه نفت در این میدان گازی را متوقف کرد. بعد از 5 سال اختلاف، دو کشور در اواخر سال 2019 توافق‌نامه‌ای را درباره این دو میدان نفتی امضا کردند و تولید نفت را از سر گرفتند (منبع:MD EAST NEWS به تاریخ ٥ آپریل ۲۰۲۲ – مترجم)
افزودن دیدگاه جدید