کار کودک: علل و عواقب تداوم فقر بخش یازدهم

3. تعهدات کشورها و چگونگی رعایت آن در برنامه ها و استراتژیهای ملی

این فصل به سه بخش تقسیم شده است. در بخش اول به بررسی مختصری از تعهدات اصلی کشورها برای مقابله با کار کودکان می پردازیم. در بخش دوم، ملاحظاتی را در خصوص طرحهای ملی برای پیشگیری و ریشه کنی کار کودکان بیان می کنیم و در ادامه، در بخش سوم، به تحلیل چگونگی پرداختن به کار کودک (موضوع این پژوهش) در برنامه ها و راهبردهای ملی، امر توسعه و کاهش فقر در کشورهای آمریکای لاتین می پردازیم.

3.1. تعهدات اصلی کشورها برای مقابله با کار کودکان

قوانین ملی کشورها (قانون اساسی، قوانین خاص و غیره) شرایطی را برای محدود کردن کار کودکان تعیین می کنند. با این حال، چنین نیست که در همه کشورها مقرراتی که به روشنی تعریف شده باشند، برای مقابله با کار کودک وجود داشته باشند. به همین دلیل قراردادهای بین المللی در این  زمینه اسناد مهمی را تشکیل می دهند، زیرا این اسناد حداقل محدودیتهای یکسانی را در ارتباط با موضوع (کار کودک) ایجاد می کنند. در صورتی که قوانین ملی کارکرد محدودکننده تری از توافقات بین المللی داشته باشند، طبعاً این قوانین حاکم خواهند بود.

در میان قراردادهای مهم بین المللی، موافقتنامه های شماره 138 و 182 سازمان بین المللی کار را باید نام برد. موافقتنامه 138 در مورد "حداقل سن" مقرر می دارد که حداقل سن پذیرش در هر کار یا شغلی نباید کمتر از سن تکمیل تحصیلات اجباری و در هر صورت کمتر از 15 سال، و در مورد کشورهایی که اقتصاد و امکانات آموزشی آنها به اندازه کافی توسعه نیافته است (ماده 2، بندهای 3 و 4) کمتر از 14 سال باشد. با این وجود، وضعیت برای کودکان 12 تا 14 ساله چندان روشن نیست، زیرا کنوانسیون مذکور در بند 1 ماده 7 خود، "کار سبک" را برای افراد 13 تا 14 ساله (یا در کشورهای کمتر توسعه یافته 12 تا 13 ساله) مجاز می داند، و "کار سبک" را چنین درک می کند: الف) کاری که برای سلامتی و رشد کودکان مضر نباشد؛ و ب) کاری که ماهیتی بازدارندۀ کودکان از حضور آنان در مدرسه، شرکت در برنامه های آموزشی یا آموزش حرفه ای مورد تأئید مقامات ذیصلاح نباشد و به پیشرفت آنان در تحصیلات شان آسیب نرساند. 

17 کشور آمریکای لاتین، به استثنای مکزیک، که در این مطالعه منظور شده اند، موافقنامۀ شماره 138 را تصویب کرده اند. با این حال، چنان که در فصل اول این گزارش دیدیم، در برخی از کشورها سطوح بسیار بالایی از کار کودکان 5 تا 14 ساله وجود دارد.

علاوه بر موافقنامۀ 138که هدف آن مقابله با کار کودکان زیر 15 (14) سال است، موافقنامۀ شمارۀ 182 را نیز داریم که هدف آن ریشه کن کردن بدترین اشکال کار کودکان برای همه افراد کمتر از 18 سال است. بدترین اشکال کار کودک مورد نظر در این موافقتنامه عبارتند از (ماده 3): الف) کلیه اشکال برده داری یا اعمال مشابه برده داری مانند فروش یا خرید و فروش کودکان، بندگی ناشی از بدهی و وضعیت رعیتی و کار اجباری، از جمله استخدام به زور کودکان برای استفاده در درگیریهای مسلحانه؛ ب) استفاده، استخدام یا کشاندن کودکان به فحشا، تولید پورنو یا اعمال مستهجن؛ ج) استفاده، استخدام یا کشاندن کودکان به انجام فعالیتهای غیرقانونی، به ویژه تولید یا قاچاق مواد مخدر، چنان که در معاهدات بین‌المللی مربوطه تعریف شده است؛ و د) کاری که به دلیل جوهر آن یا به دلیل شرایطی که در آن انجام می شود، می تواند موجب آسیب به سلامت، ایمنی یا اخلاق کودکان گردد. انواع کارهایی که این بند آخر به آنها اشاره دارد، باید توسط قانون ملی یا توسط مقامات ذیصلاح تعیین شوند.

تمام 18 کشور آمریکای لاتین که در این مطالعه منظور شده اند، موافقنامه 182 در مورد ریشه کنی بدترین اشکال کار کودکان را تصویب کرده اند. متأسفانه از ابعاد این پدیده در کشورهای مذکور آمار موثقی در دست نیست، زیرا یکی از مشخصه های این انواع کار، با توجه به ویژگیهای آنها، تمایل به پنهان و ناپیدا بودن آنهاست. با این حال، در حال حاضر وجود این انواع کار در هیچ یک از کشورهای مورد مطالعه قابل انکار نیست.

18 کشور مورد مطالعه، به غیر از موافقنامه های گفته شده (جز مکزیک که چنان که گفته شد هنوز موافقنامۀ 138 را تصویب نکرده است) کنوانسیون حقوق کودک را تصویب کرده اند. مادۀ 23 این کنوانسیون تصریح می کند که "کشورهای عضو، حقوق کودک را به رسمیت می شناسند. این حقوق باید در برابر استثمار اقتصادی و علیه انجام هر کاری که ممکن است خطرناک باشد، مانع تحصیل کودک شود یا برای سلامتی یا رشد جسمی، روحی، معنوی، اخلاقی یا اجتماعی او مضر باشد، محافظت شوند". کنوانسیون مذکور در ادامه تأکید دارد که "کشورهای عضو اقدامات قانونی، اداری، اجتماعی و آموزشی لازم را برای تضمین اجرای ماده 23 را معمول خواهند داشت". به این منظور برای و با در نظر گرفتن شرایط مربوط به سایر اسناد بین المللی، کشورهای عضو باید به ویژه الف) حداقل سن یا سنین کار را تعیین کنند؛ ب) مقررات ناظر بر زمان، زمانبندی و شرایط کار را تنظیم کنند؛ و ج) مجازاتها یا سایر محدودیتهای مناسب برای تضمین اجرای مؤثر آن ماده را وضع کنند.

برخی از کشورها قوانین ملی خود را مطابق با آنچه در این کنوانسیون ذکر شده، تنظیم کرده اند.