کار کودک: علل و عواقب تداوم فقر بخش هشتم

2.3  کار کودک و فقر: دیدگاه "کلان" – ادامه

قابل انتظار است که تحقیقات همپیوندی بالائی را بین سرمایه گذاریهای اجتماعی و سطح کار کودکان نشان دهند: هرچه این سرمایه گذاری بیشتر، سطح کار کودک پائینتر. با این حال تحقیقات انجام یافته جنبۀ دیگری از این همپیوندی را نیز آشکار می کنند. در وهله اول، کشورهایی که بالنسبه بودجۀ سالانۀ بیشتری را به آموزش و پرورش اختصاص می دهند، غالباً سنت پایداری در سرمایه گذاریهای اجتماعی بالا دارند. این واقعیت، با توجه به نرخ پایین کار کودکان در این کشورها، حاوی این نتیجه است که برای کاهش کار کودکان نه تنها سطوح بیشتری از سرمایه گذاری، بلکه تداوم آن سطوح سرمایه گذاری بالا در میان مدت و بلند مدت نیز ضرور است.

در وهله دوم، سهم بودجۀ عمومی برای آموزش و پرورش نسبت به مجموع بودجه های عمومی اجتماعی، دارای اهمیت بسیاری است و، حسب انتظار، تأثیر مستقیم تری بر نرخ کار کودکان می گذارد. داده های موجود مربوط به 9  کشور از 17 کشور آمریکای لاتین به روشنی نشان می دهند که هرچه سهم بودجۀ عمومی برای آموزش و پرورش در کل بودجه های عمومی اجتماعی بیشتر باشد، اثر آن در مهار کار کودک محسوستر است. البته باید تصریح کرد که مشکل سطوح پایین بودجۀ عمومی این کشورها طبعاً در بودجه های عمومی اجتماعی منعکس می شود، وگرنه اکثر آنها تلاش قابل توجهی در آموزش و پرورش دارند، و بخش مهمی از بودجه های عمومی اجتماعی را به آن اختصاص می دهند.

بودجۀ عمومی اجتماعی، یعنی مخارج بخش دولتی در زمینه های اجتماعی (آموزش، سلامت، تأمین اجتماعی، مسکن و غیره)، به خوبی نشاندهنده تلاشهایی است که دولتهای کشورها به صورت خدمات اولیه به منظور بهبود شرایط زندگی اهالی به آنها ارائه می‌دهند. تجزیه و تحلیل همپیوندی نرخ کار کودکان بین 5 تا 14 سال با بودجۀ عمومی اجتماعی سرانه نشاندهندۀ یک همپیوندی منفی مهم بین این دو است: نرخ پایین کار کودکان با سطوح بالاتری از بودجۀ عمومی اجتماعی سرانه همراه است و بالعکس.

مطالعۀ حاضر، به غیر از بودجۀ آموزش و پرورش، شاخص "پوشش" سیستم آموزشی و برخی شاخصهای کیفی مناسب را نیز در نظر گرفته و تحلیل کرده است. در مورد شاخص پوشش، مهم است در نظر داشته باشیم که این شاخص نقش مضاعفی در تحلیل موضوع مورد علاقه مطالعۀ حاضر دارد: سطح پایین پوشش ممکن است هم به دلیل مشکلات و محدودیتها برای عرضۀ خدمات آموزشی باشد (که منجر به سطح بالاتر کار کودک می شود) و هم به دلیل  تقاضای محدود آموزش توسط کودکان کار، زیرا کودکانی که کار کودک را "انتخاب" می کنند، از رفتن به مدرسه منصرف می شوند و از این طریق بر شاخص پوشش مؤثر می افتند. علیرغم ملاحظات فوق، اکثر کشورهای آمریکای لاتین نرخ بالای ثبت نام خالص در آموزش ابتدایی را نشان می دهند، به طوری که نمی توان شاخص پوشش را یک عامل تبعیض آمیز مؤثر بر کار کودکان دانست. داده های محدود مربوط به این شاخص در دورۀ دبیرستان قابل اتکا نیستند، زیرا قویاً و متزایداً متأثر از همان دشواری نقش مضاعفی اند که هم از جانب عرضه و از سوی تقاضا عمل می کنند.

نرخ بالای ثبت نام خالص در مدارس ابتدایی (یکی از شاخصهای پیگیری انطباق سیاست دولتها با اهداف توسعۀ هزاره) نشان می دهد که به طور کلی، سیستمهای آموزشی کشورهای آمریکای لاتین به سطوح بالایی از پوشش در سطح آموزش ابتدائی رسیده اند. با این حال، شاخص مرتبط دیگری که در مجموعه شاخصهای پیگیری تحقق اهداف توسعه هزاره نیز در نظر گرفته می‌شود، نشان می دهد که پیشرفت تحصیلی در آموزش ابتدایی بسیار پایین است. این شاخص مرتبط همانا درصد دختران و پسرانی است که در کلاس اول ثبت نام کرده و به کلاس پنجم می رسند. ارتباط شاخص اخیر و منظورداشت آن به این دلیل است که طبق تعریف یونسکو، کودکان تا کلاس پنجم به "سواد کارکردی" می رسند، به نحوی که تنها کسانی که حداقل کلاس پنجم را گذرانده باشند، می توانند باسواد در نظر گرفته شوند. سطح "تا کلاس پنجم" در آمریکای لاتین به طور کلی پایین است، و این نشاندهندۀ مشکلاتی کیفی در آموزش است.

چنان که انتظار می رود، این شاخص پیشرفت تحصیلی نیز با میزان کار کودکان دارای یک همپیوندی منفی است: هرچه درصد "تا کلاس پنجمی" ها بیشتر، نرخ کار کودکان کمتر. البته ضریب همبستگی چندان بالا نیست (0.36).

باری، این نتیجه از منظر مطالعۀ حاضر از اهمیت ویژه ای برخوردار است، زیرا کودکانی که به کلاس پنجم نرسیده و مدرسه را رها کرده و وارد بازار کار می شوند، سواد کارکردی ندارند و به همین دلیل، فقط می توانند به کارهای کم کیفیت دسترسی داشته باشند: مشاغلی با دستمزد ناچیز و بی ثبات، که فقط فقر را تداوم خواهند بخشید.